امروزه در کشور های جهان میراث فرهنگی که نشان دهنده اصالت و قدمت است، جزء مهم ترین عناصر فرهنگی به حساب می آید. در این میان مهم ترین بنا هایی که این آثار ارزشمند را در خود جای داده اند می توان به موزه ها اشاره ویژه داشت چرا که مرکز اصلی جمع آوری و نمایش این آثار به بازدیدکنندگان می باشند. در این بخش میخواهیم به موزه فرش باکو یکی از موزه های مهم جهان در این زمینه اشاره کنیم و کمی بیشتر با آن آشنا شویم پس تا انتهای مطلب همراهمان باشید.
موزه فرش باکو با داشتن ویژگی هایی نظیر قدمتی طولانی، بزرگترین مجموعه فرش آذربایجان، یکی از پر بازدیدترین جاذبه های شهر، طراحی مدرن سازه، و نیز دارا بودن بیش از 14 هزار شی ارزشمند، از منحصر به فردترین موزه های آذربایجان است. لذا ارزش این را دارد که درباره اش بیشتر بدانیم و در فرصت مناسب از آن دیدن کنیم.
همانطور که می دانید بطور کل مقوله فرش جزء آن دسته از آثاری است که طرفداران پر شماری در دنیا دارد. خلق این اثر هنری در منطقه قفقاز جزء مهم ترین دستاورد های زیبایی شناختی محسوب می شود.
تاریخچه موزه فرش آذربایجان
دستور ساخت موزه فرش در تاریخ 13 مارس 1967 میلادی صادر گردید. این موزه در طی سال های بعد اسامی مختلفی را به خود دید:
1967 تا 1993 با نام موزه دولتی فرش و هنر های کاربردی آذربایجان
1993 تا 2014 با نام موزه دولتی فرش و هنر های کاربردی
و از سال 2014 به بعد با نام موزه فرش شناخته می شود.
از مهم ترین افرادی که در احداث این مجموعه همت گماردند می توان به لطیف کریموف اشاره کرد. او بهمراه دولت وقت شوروی در بین سال های 1970 تا 1980 بیشترین انرژی را برای جمع آوری آثار از سراسر منطقه صرف کرد تا در نهایت در سال 1991 با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی موزه فرش در طبقه دوم موزه لنین باکو مستقر شد. سرانجام در سال 2007 با دستور ریاست جمهوری وقت باکو آقای الهام علی اف و توسط فرنز جانز، معمار اتریشی، سنگ بنای ساختمان فعلی موزه فرش باکو گذاشته شد و در سال 2014 رسما با حضور ریاست جمهوری در حضور خیل جمعیت افتتاح گردید.
در ساختمان موزه می توان هفت مجموعه هنری را به تفکیک مشاهده کرد:
1- مجموعه فرش های مسطح
نخستین مجموعه از موزه. در اینجا 657 قالیچه، جاجیم، پلاس، گلیم، زیلو و ... در معرض نمایش گذاشته شده که مربوط به قرن های 18 تا 20 میلادی هستند. هر یک از این زیراندازها، بر حسب تکنیک بافت، ساختار ترکیبی، رنگ و تزیینات از یکدیگر متمایز می شوند. مثلا پلاس ها و جاجیم ها، زیراندازهایی با نوارهای رنگی با طرح و عرض متفاوت اند که تکنیک بافت ساده ای دارند. گلیم ها را از روی طرح های هندسی شان شناسایی می کنند، چرا که اغلب بر روی آن ها اشکالی 4 تا 6 ضلعی دیده می شود. خوب است بدانید که برای بافت گلیم، تکنیک های پیچیده تری به کار گرفته می شود. زیلوها با گلیم بسیار متفاوت اند و در بافت آن ها، از طرح و نقش های بسیار ریزتری استفاده می کنند. از جمله نقوشی که در زیلوهای آذربایجانی به کار می رود می شود به شمایل اژدها مانند، طرح های حیوانی، گیاهان زینتی و ... اشاره کرد.
فرش های مسطح از دیرباز تا به کنون، کاربردهای بسیاری داشته و از آن ها به عنوان زیرانداز، پرده، لباس، رومیزی و ... استفاده می کرده اند.
2- مجموعه فرش های کرک دار
این مجموعه دقیقا همان بخش اصلی موزه است که 2323 تخته فرش را در معرض نمایش قرار داده است. قدمت این فرش های کرک دار از قرن هفدهم تا بیستم میلادی متفاوت است و در انتها هم فرش هایی با طرح و نقش مدرن در میانشان دیده می شود. مجموعه فرش های کرک دار موزه خود به 4 بخش تقسیم می شود: فرش قوبا شیروان، گنجه کازاخ، کاراباخ و تبریز. همچنین در کنار این فرش ها، بخشی نیز به فرش های شرکت معروف «آذرخاچلا» اختصاص دارد. مالکیت این شرکت در اختیار رییس جمهور آذربایجان قرار دارد و محصولاتش به سبک باستانی تولید می شوند.
با نگاهی به تاریخچه فرش های آذربایجانی به سرعت متوجه خواهیم شد که این کالا از سالیان پیش نقش پررنگی در زندگی روزمره مردم این دیار داشته است. اگر داخل مجموعه فرش های آذربایجانی بگردید، فرش هایی را با طرح های تزیینی بسیار متنوعی خواهید دید که تنوع طرح هایشان به بیش از 600 مورد می رسد. یکی از قدیمی ترین فرش هایی که در این مجموعه خواهید دید، فرش آژداهالی (اژدها) است که متعلق به قرن هفدهم میلادی است. این فرش ارزشمند را مجموعه داری آمریکایی در سال 2013 به موزه فرش آذربایجان اهدا کرد.
در بخش فرش های مدرن، آثار قابل توجهی از استادان معاصر آذربایجان دیده می شوند که از آن جمله آثار لطیف کریموف، کامل علیف، الدار میکاییل زاده و جعفر مجیری هستند. همچنین خوب است بدانید فرش های لچک ترنج، بهار، دنیای حیوانات، شب هجران و صفیالدین ارموی از کارهای فاخر لطیف کریموف در این موزه به شمار می آیند.
3- مجموعه فرش ها
منظور از محصولات فرشی، لوازم و پوشاکی است که در ساخت آن ها، به جای پارچه های معمول از بافته های فرش مانند استفاده شده است. در این بخش از موزه 1633 قلم وجود دارد که در طی قرن های نوزدهم و بیستم میلادی ساخته شده اند. وزن کم و راحتی این محصولات مزایایی بودند که باعث می شدند چنین اقلامی در زندگی چوپانی و عشایری مورد توجه باشند. وقتی نام هر یک از این محصولات و کاربردهای شان را بخوانید، به زودی متوجه خواهید شد که وجودشان چه اهمیتی در زندگی اجدادمان داشته است. از وسایل موجود در این بخش می توان به موارد زیر اشاره کرد:
چوال | Chuval: نوعی کیف بافته از فرش برای نگهداری و حمل غلات
گشیدن | Gashigdan: کیفی کوچک برای نگهداری قایق و وردنه
خورجین | khurjun: کیفی دو قسمتی برای قرار دادن روی چهارپایان
هیبا | Heyba: کیف کوچک
قشلیق | Gashlig: کیفی کوچک برای اتصال به زین
سیجیم | sijim: طنابی محکم برای بستن بار و محموله
و ...
4- مجموعه ظروف فلزی
پس از گردشی مفصل میان انواع فرش ها و قالیچه ها، حالا می توان با بازدید از مجموعه ظروف فلزی، تنوعی ایجاد کرد. مجموعه ظروف فلزی موزه فرش، شامل 1194 قلم می شود که اغلب در دو قرن 19 و 20 تولید شده اند و محصول شهرهایی چون کاراباخ، شیروان، نخجوان و لاهیج هستند. مسگران آذربایجانی برای ساخت ظروف مسین از جوشکاری سنتی، چکش کاری های مختلف، ریخته گری و لحیم کاری و ... استفاده می کردند.
در مجموعه ظروف فلزی انواع کوزه، پارچ های بزرگ و کوچک، سطل های مسی، آفتابه، لگن، کاسه، بشقاب، سرپوش ظرف، قابلمه، آبگردان، قندان، کفگیر و گلابدان و ... وجود دارد. در کنار این وسایل که اغلب در حین صرف و یا طبخ غذا کاربرد داشتند، دو شی متفاوت نیز به چشم می خورد. بازدید از کلاهخود قرن شانزدهمی و سپر قرن هجدهمی را از قلم نیندازید.
در این بخش 1200 اثر هنری را خواهید دید که در طی قرن های نوزده تا بیست میلادی تولید شده اند. با گشت و گذار در این بخش، لباس های محلی بخش های مختلف کشور آذربایجان را می بینید که شامل تکه های متفاوتی از پوشاک زنانه و مردانه می شود. دامن، جلیقه، چوقا (نوعی بالاپوش مردانه)، چاقچور (نوعی شلوار زنانه)، شلوار، روبند، چادر، عرقچین و پوشاک بسیاری دیگری در این بخش دیده می شود.
در کنار بازدید از پوشاک محلی، تماشای تزیینات آن ها را از دست ندهید. گلدوزی های آذربایجانی را بر روی تمام لباس های محلی خواهید دید و محال است پوشاکی پیدا کنید که به نقش و نگارهای زیبا و ظریف آراسته نشده باشد. اگر به وسایلی چون سفره، پرده، رومیزی، کیسه توتون، جانماز، سجاده و ... دقت کنید، به غیر از گل دوزی ها، گلابتون دوزی، پولک دوزی، منجوق دوزی را نیز خواهید دید.
قدیمی ترین شی این بخش تکه پارچه ای متعلق به قرن دوازدهم میلادی است که در طی کاوش های باستان شناسی در منطقه «خارابا گیلان» (Kharaba Gilan) در نخجوان پیدا شد.
نکته جالبی که درباره پوشاک آذربایجانی وجود دارد، جنس و طرح آن هاست. به گونه ای که با توجه به این دو مورد می توان تشخیص داد یک لباس متعلق به کدام قشر جامعه بوده است.
5- مجموعه ظروف سرامیکی، شیشه ای، چوبی و کاغذی
خودتان را به این مجموعه برسانید و از دیدن ظرف های تاریخی اش لذت ببرید؛ چرا که بخشی از قدیمی ترین اشیای موزه را در این بخش خواهید دید. قدیمی ترین نمونه های سرامیکیِ موزه، قدمتی 4600 ساله دارند و از نقاط مختلف آذربایجان مانند مینگه چویر (Mingachevir)، شکی (Sheki)، قاخ (Gakh)، شماخی (Shamakhi)، اوغوز (Oghuz) و ... گردآوری شده اند. همچنین در این بخش می توانید نمونه های نایابی از کاخ شیروانشاه، مجموعه ای چینی و کارهای شیشه ای و چوبی مدرن را ببینید.
یکی از قسمت های کوچک اما جالب توجه این بخش، طراحی های اولیه لطیف کریموف است که دیدنش خالی از لطف نیست.
6- مجموعه زیورآلات
یکی از غیر منتظره ترین بخش های موزه فرش، مجموعه زیورآلات است که شامل 796 شی از قرن نوزدهم تا بیستم میلادی می باشد. البته تعدادی آثار از دوره برنز نیز در این بخش به چشم می خورد. بد نیست بدانید هنر جواهرسازی از باسابقه ترین و پیشرفته ترین هنرهای آذربایجان است که در هر منطقه روش ها و سنت های مخصوص به خود را دارد.
در این مجموعه نفیس و جذاب، اقلام ارزشمندی قرار دارند که اغلب آن ها زیورآلات مخصوص بانوان هستند. مجموعه ای از گردنبند، گوشواره، دستبند، بازوبند، پابند و ... در کنار شمشیرها و خنجرها و تسبیح ها به نمایش گذاشته شده اند. بد نیست بدانید قدیمی ترین زیورآلات موزه، مربوط به اواخر هزاره دوم پیش از میلاد و عصر برنز هستند.
یکی از اشیایی که در این بخش توجه را به خودش جلب می کند و در تاریخ آذربایجان نقشی حیاتی داشته، حرز سینه است. این حرزها نقش چشم زخم را داشتند و بسیار مورد استفاده بودند. همچنین در کنار این موارد، می توانید قرآن های کوچک و پول های صدقه را ببینید. بازدید از وسایل زیبایی مانند سرمه دان های جواهرنشان و شیشه های عطر را نیز از قلم نیندازید.
در انتهای مجموعه نیز آثار جواهرسازان معاصر آذربایجانی در معرض دید قرار گرفته اند که بازدید از موزه را تکمیل می کنند.
حالا میخوایم تمام این بخش ها را در قالب طبقات مختلف ساختمان برای شما توضیح بدیم تا بهتر شرایط این موزه را درک کنید و اگر روزی روزگاری به این موزه فوق العاده قدم گذاشتید کاملا به محیط آن مسلط باشید و خودتان راهنمای خودتان باشید.
حالا میخواهیم از در ورودی موزه که از سمت خیابان در طرف راست ساختمان قرار دارد وارد شویم. پس از ورود در مقابل خودتان گیشه بلیط فروشی را مشاهده خواهید کرد که اگر از قبل بلیط تهیه نکرده باشید باید از آنجا بلیط هر قسمتی را که علاقه مند هستید تهیه کنید. پس از تهیه بلیط در سمت راست خودتان فروشگاه صنایع دستی کوچکی را ملاحظه خواهید کرد که امکان خرید را به شما خواهد داد و پیشنهاد ما این است که به رسم یادبود حتی یک شی کوچک هم که شده خریداری کنید و همراه بلیط مجموعه با خودتان نگه دارید تا بعد ها با دیدن آن مرور خاطرات هم کرده باشید.
حال پس از خرید بلیط قسمت های مختلف از طریق پله برقی وارد طبقه اول خواهیم شد که پس از ورود به طبقه اول موزه فرش آذربایجان، ابتدا با بدوی ترین و ساده ترین زیراندازهای ممکن مانند فرش های حصیری رو به رو می شوید. به مرور که جلوتر می روید، زیراندازهای پیشرفته تری مثل جاجیم و گلیم در معرض دید شما قرار می گیرند که در تکنیک بافت نیز تخصصی ترند. فایل های چند رسانه ای این بخش به شما کمک می کنند تا از نحوه بافت فرش ها سر در بیاورید و دستگاه های نساجی را از نزدیک ببینید. در کنار این ها نمایشگاهی هم از وسایل فرش بافی و ادوات آن ها برپاست که از آن ها در بخش های مختلف بافت فرش استفاده می کنند.
بخشی از نمایشگاه طبقه اول، یافته های باستان شناسان از اقصی نقاط آذربایجان را نشان می دهد که تایید محکمی بر ریشه های باستانی فرش بافی در این مرز و بوم است. با جلوتر رفتن، نمونه هایی از محصولات فرشی را خواهید دید.
یکی از قسمت های جذاب طبقه اول موزه فرش آذربایجان، چادری عشایری از مردم باستانی آذربایجان است. در این چادر کاربرد انواع زیراندازها و فرش ها را خواهید دید. وقتی به چادر دقت کنید، می بینید برای پوشاندن کف ابتدا از ساده ترین انواع فرش یعنی حصیر و کتان استفاده شده و سپس روی آن را با گلیم ها پوشانده اند. روی بخش خارجی چادر نیز نوعی پارچه به نام کچه (تولید شده از کتان) می انداختند.
در انتهای طبقه اول، جایگاه فرش در فرهنگ بومی آذربایجان به تصویر کشیده است. به این منظور عکس ها و ویدیوهایی پخش می شوند که اهمیت فرش در مراسم سنتی عروسی و جشن های نوروز آذربایجانی ها را به شکلی تصویری نشان می دهد.
پس از بازدید کامل از طبقه اول حالا نوبت به بازدید از طبقه دوم است که حاصل تلاش ها و دسته بندی علمی ویژه لطیف کریموف می باشد. در طبقه دوم موزه فرش هایی از قوبا، شیروان، تبریز، گنجه، باکو، قازاخ و کاراباخ انتظار شما را می کشند. فرش های ایرانی و بی نظیر تبریز، مجموعه ای از طرح های چشم نواز هستند که هر یک داستانی درونشان نهفته است.
پس از آن که بازدید از فرش های زیبا و متنوع به اتمام رسید، باقی بخش های موزه را خواهید دید. مجموعه ای از پوشاک سنتی، ظروف سرامیکی، مسی، چوبی و اقلام زندگی روزمره تا زیورآلاتی درخشان و گرانبها در معرض دید قرار دارند.
یکی از هیجان انگیزترین قسمت های طبقه دوم، اتاقی نمادین با تزیینات سنتی است که از روی خانه یکی از ثروتمندان ساکن شهر شوشا (Shusha) آذربایجان ساخته شده است. در این اتاق قالی ها و نقاشی هایی دیواری را می بینید که برای شبیه سازی آن ها از طراحی های به جا مانده از گردشگران روسی و اروپایی بهره گرفته اند.
در انتها صفحه نمایش های بزرگی در طبقه دوم قرار دارد که درباره تاریخچه فرش و الگوهای مختلف آن ها اطلاعات داده و نفیس ترین فرش های دنیا را به بازدیدکنندگان نشان می دهد. همچنین می توانید با تماشای ویدیوهای طبقه دوم، اطلاعات مفیدی درباره پنجره های ارسی کشور و شال های ابریشم آذربایجان کسب کنید.
الان نوبت طبقه انتهایی موزه است که داستان پیشرفت فرش این کشور در طی قرن های 19 و 20 را به شکلی جالب روایت می کند. در همین بخش می توانید شاهد سیر موفقیت آمیز شرکت فرش بافی آذرخاچلا باشید و در جریان جزییات تاریخ فرش آذربایجان قرار بگیرید. همچنین اطلاعاتی درباره ثبت فرش آذربایجان به عنوان میراث ناملموس این کشور در یونسکو به دست آورید.
اغلب نمایشگاه های موجود در طبقه سوم مربوط به آثار هنرمندان قرن 20 و 21 میلادی است که هنر فرش بافی کشور آذربایجان را به سطح جدیدی ارتقا بخشیدند. البته در میان همه آن ها، در طبقه سوم توجه ویژه ای به لطیف کریموف نشان داده شده و امکان آن را دارید تا از نزدیک فرش های نفیس او را ببینید. از دیگر هنرمندانی که کارهای آن ها به نمایش درآمده است می توان به آقایان میکائیل زاده (E. Mikailzade)، گرایه وا (L. Garayeva)، هاشموف (E. Hashimov) و ... اشاره کرد.
یکی از بخش های جالب توجه طبقه سوم، مجموعه فرش هایی است که از روی نقاشی های طاهر صلاحوف (Tahir Salahov)، هنرمند معروف آذربایجانی بافته شده اند.
در ادامه گشت و گذار خود در طبقه سوم به بخش کودکان موزه می رسید که با مجموعه ای از فعالیت های تعاملی این موجودات کوچک و دوست داشتنی را درگیر می کند و درباره هنر فرش بافی به آن ها چیزهای جالبی یاد می دهند.
آخرین بخشی که در طبقه سوم می بینید، نمونه هایی از اقلام موجود موزه فرش آذربایجان در شهر شوشا است. این شعبه از موزه فرش در سال 1987 میلادی تاسیس شد و در سال 1992 میلادی در طی جنگ های آذربایجان و ارمنستان در معرض خطر نابودی قرار گرفت؛ اما کارکنان موزه با تمام وجود از وسایل نفیسش مراقبت کردند و نگذاشتند آسیبی به این اقلام برسد. در نهایت وسایل موزه فرش شوشا به موزه فرش آذربایجان در باکو انتقال یافت.
البته لازم به ذکر است که اگر فرصت کردید سری هم به طبقه 1- بزنید چرا که یک فضایی رو به جواهرات ارزشمند اختصاص دادند که اکثرا دارای طلا بوده و بخاطر امنیتی بودن فضا فقط در ساعات خاصی اجازه بازدید را می دهند و حتی اجازه عکاسی در آن محوطه وجود ندارد.
دسترسی ها و اطلاعات تکمیلی
برای رفتن به موزه فرش خیلی مسیر ساده ای در پیش دارید. اگر شما با ماشین شخصی در باکو حضور دارید خیلی راحت مسیر بلوار باکو رو به سمت برج های فیرمونت حرکت میکنید و پس از ونیز کوچک با ساختمان موزه فرش روبرو خواهید شد که کاملا از نمای آن قابل تشخیص است چرا که شبیه یک فرش لوله شده می باشد. اگر میخواهید از طریق اوبر به آنجا برید فقط کافیه در قسمت مقصد یادداشت کنید Azerbaijan musiem carpet تا لوکیشن دقیق مشخص شود و درخواست تاکسی دهید و اگر هم با اتوبوس بخواهید تا آنجا برید باید با خط های 5، 6، 88 و 125 تا نزدیکی آن خودتون رو برسونید.
روز ها و ساعت های ورود:
سه شنبه تا جمعه : 10 صبح الی 6 عصر
شنبه و یکشنبه: 10 صبح الی 8 شب
دوشنبه ها: تعطیل
هزینه ورودی:
هزینه ورود بزرگسالان: 7 منات
هزینه ورود کودکان زیر 6 سال: رایگان
برای آشنایی با سیستم حمل و نقل شهری باکو اینجا را کلیک کنید.
جاذبه های اطراف موزه فرش و فاصله آن ها از این جاذبه
ونیز کوچک: 400 متر
مرکز خرید پارک بولوار: 2.2 کیلومتر
قلعه دختر: 2.7 کیلومتر
برج های فیرمونت یا شعله باکو: 3 کیلومتر
شهر قدیمی: 3.5 کیلومتر
گردآوری: گروه اولدوز توریسم
نوشتن دیدگاه