اطلاعات عمومی
موقعیت و وسعت:
یزد مرکز استان و شهرستان یزد در مرکز ایران است. این شهر بین رشتههای شیرکوه و خرانق و در درهای وسیع قرار گرفتهاست. آبادانی یزد از سدهٔ پنجم هجری به بعد بوده و اتابکان فارس از مهمترین عوامل پیشرفت این شهر در سدههای گذشته بهشمار میروند.یزد در منطقه جنوب شرق ایران واقع شدهاست. فاصله شهر یزد تا کرمان (مرکز منطقهای جنوبشرق کشور) ۳۵۱ کیلومتر است
آب و هوا:
دارای آب و هوای اقلیمی ـ گرم و خشک بیابانی است و نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی در شب و روز بالا و متغیراست و این از ویژگیهای آب و هوایی منطقه به شمار میرود، از این نگاه میتوان گفت: یزد دارای دو فصل است فصل بلند گرما (از اسفند تا مهر) و فصل کوتاه سرما ( از آبان تا اواخر بهمن)
ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی
دین و زبان:
مردم یزد به زبان فارسی رایج با پارهای ویژگیهای گویشی سخن میگویند و بسیاری از واژهها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کردهاند. در استان یزد برخی ویژگیهای گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکانشان سخن میگویند و بویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام میدهند. گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیهٔ ایرانیان) است.
پیش از ورود مسلمانان به ایران، مردم استان یزد نیز مانند مردم سایر نقاط ایران زرتشتی بودند . با انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست سده اول ه . ق مردم بیشتر نقاط ایران از جمله استان یزد نیز به دین اسلام گرویدند؛ ولی برخی از آنان با پرداخت جزیه، آیین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند . قریب به اتفاق مردم استان یزد، مسلمان و پیرو شیعه جعفری هستند
صنایع دستی:
زری بافی: زری بافی یكی از هنرهای قدیمی ایران است و نمونه های پارچه ابریشمی زری كه از دوره ساسانیان به جا مانده، روشنگر این موضوع می باشد. استفاده از نخ زری در بافت پارچه از زمانهای دور رایج بوده است. در زند اوستا از قالیچههایی كه با نخ طلا بافته شده و همچنین از لباسهای زر بفت داریوش سوم كه دارای جلوهای خاص بوده یاد شده است. در گذشته تهیه پارچههای پشمی و زربفت درشوش، شوشتر، جندی شاپور و خراسان رایج بوده است.
رویه لحاف: در شهرستان یزد تهیه پارچه دستباف دیگری به نام رویه لحاف معمول بوده و مهمترین ماده اولیه كه در تولید آن به كار می رود نخ ابریشم مصنوعی نمره 150 است كه نحوه رنگرزی نخ مورد مصرف در تهیه رولحافی مشابه رنگرزی نخ قابل استفاده در بافت رومیزی است.
شمد بافی: شمد نوعی پارچه ابریشمی یا پنبهای است كه معمولا به عنوان روانداز در فصل تابستان استفاده میشود. در تهیه شمه از ابریشم مصنوعی به عنوان پود و از نخ پنبهای نمره 20 دولا به عنوان تار استفاده میشود. كه هم اكنون اكثرا توسط دستگاههای تك فاز بافته میشود
چادر شببافی: چادر شببافی یا كاربافی نوعی صنعت خانگی است كه بیشتر در شهرستان یزد، اردكان و بخش زارچ تهیه میگردد. مردان و زنان در كنار كشاورزی به بافت چادر شب مشغول و بیشتر در ابعاد 200*200 سانتی متر با طرح چهار خانه یا پپچازی تهیه میشود و با رنگهای مركب از نیلی، قرمز، زرد، سبز و مشكی آمیخته شده.
فرش بافی: عمده ترین صنعت دستی استان یزد، صنعت فرشبافی است. این صنعت تقریباً در تمام شهرها و روستاهای آن رواج دارد. قالیهای دست بافت یزدی در اندازههای 4*3، 5/2*5/3، 3*2، 5/2*5/2 و 1*1 تولید می شود. نقشههای اصیل فرش یزد به نامهای «هراتی»، «گل و ماهی»، «سردار جنگل» و «كرمانی» است. 75% از فرشهای این استان با خامه پشم و 25% از خامه كرك بافته میشود. صنایع تولید رنگ، خامه و رنگرزی از جمله صنایع جنبی است كه مكمل صنعت فرشبافی این استان است
قناویز: نوعی پارچه كه در سالهای گذشته در یزد بافته میشده است قناویز نام دارد كه متاسفانه در حال حاضر بافت آن دیگر انجام نمی شود. نخ مصرفی در این پارچه ابریشم مصنوعی بوده و به عنوان آستر لباس مورد استفاده قرار میگرفته است.
ترمه بافی: پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق میشود كه از دو سری نخ تار وپود که با دست بافت بافته شده باشد به نحوی كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودی آن زیاد باشد. جنس آن از كرك و پشم یا ابریشم با طرحهای اصیل و سنتی ایران است.
سفره بافی: پارچه چهارگوش پنبهای است كه توسط زنان روستا بافته و رنگرزی میشود. از این بافته برای سفرة خمیری یا موارد دیگر استفاده میكنند.
پتوبافی: تولید پتو دستباف در بخشهای اشكذر، خرانق از توابع یزد به طور خانگی و توسط زنان مرسوم است و برای بافت آن از دستگاههای ساده 2 وردی كه با حركت پا كار می كنند و نیز شانهای نئی و ماكو و متیز به كار گرفته می شود و در آخر آن را در آب و به كمك دست و پا مالش میدهند تا نقاط دوخته شده به صورت نمد درآید و صاف نمایان گردد.
حصیر بافی: حصیربافی یا بافت بوریا را می توان بی گمان به عنوان یكی از قدیمی ترین صنایع دستی نام برد. حصیربافی در ایران از سابقه و قدمتی طولانی برخوردار است و امروزه در مناطق مختلف كشور هر جا كه دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و تركه امكان پذیر باشد می توان نشانه هایی از حصیربافی و سبدبافی را یافت .
زیلو بافی: زیلو فرشی است كه تار و پود آن از نخ پنبه است و در اندازه های 4×3 و 3×2 بافته می شود. زیلو از نظر كاربری به سه نوع تقسیم شده است كه معمولاً تفاوت ظاهری آن در نوع رنگهایی است كه انتخاب می كنند . زیلوهایی كه با رنگ سفید و آبی می بافند فقط مورد استفاده آن در مساجد و امامزاده ها است و زیلوهایی كه به رنگ آبی و قرمز می بافند و به زیلوی « جوهری » شهرت دارد از نوع نامرغوب و ارزان قیمت ترین زیلوهاست. اما مرغوبترین نوع زیلو «تفتال» نام دارد كه به رنگ سبز و نارنجی است.
کاشی سازی هفت رنگ: كاشی هفت رنگ، به مجموعه ای از كاشی های یك اندازه، یك شكل (معمولاً مربع شكل) و یك رنگ گفته می شود كه در كنار هم قرار می گیرند تا طرح و نقش مورد نظر بر روی مجموعه آنها (طبعاً بر روی هر كاشی قسمتی از نقش انعكاس می یابد كه در ارتباط با كاشی های دیگر كامل می شود) اجرا شود و موقعیت نصب آن را به هنگام نماسازی مشخص سازد.
کاشی سازی معرق: كاشی معرق عبارت است از قطعه های بزرگ و كوچك بریده شده كاشی كه براساس طرح با نقوش مختلف و رنگهای متفاوت تراشیده شده و كنار یكدیگر قرار می گیرند و به شكل بزرگتری در می آیند و به عبارتی دیگر به قسمتی تزئین كاشی : مركب از قطعات مختلف ریز ریز كه آنها را بر حسب نقوش هندسی و اشكال بنایی بریده شده و در كنار یكدیگر قرار می دهند، اطلاق می گردد . انواع رنگهای كاشی مورد استفاده در كاشی معرق عبارتند از: سفید، آبی تیره، فیروزه ای، سبز و پرتقالی می باشد.
سفال و سرامیک: سفالگری از قدیمی ترین صنعت است كه به دست بشر به وجود آمده و زادگاه آن ایران است . اولین نمونه های سفال متعلق به ده هزار سال قبل است . از روی نمونه های بدست آمده می توان فهمید كه در آن زمان از كوره پخت سفالگری بی اطلاع بوده اند و احتمالاً ظروف گلین تولیدی خود را در كنار همان آتشی كه برای پختن گوشت شكار مهیا می كردند، می پختند ولی با این وجود ظروف
جاذبه های توریستی
جاذبه های مهم:
مسجد جامع یزد :محراب این مسجد از سنگ مرمر یكپارچه است. بر فراز مسجد، گنبدی دو پوش به شكل مربع قرار دارد كه از باپوش خشخاشی ساخته شده است. یكی از دو مناره سر در اصلی، دارای دو مسیر حركت مستقل است. در زیر صحن مسجد پایاب یا سردابهای وجود دارد كه با آجر و كاشی مزین شده است. در اضلاع شمالی و غربی مسجد، دو راه ورودی جهت پایاب تعبیه شده است.
مسجد ابوالمعالی :مسجد جامع ابوالمعالی در بازارچه ابوالمعالی شهر یزد قرار دارد. این مسجد در سال 787 هـ . ق توسط « خواجه ابوالمعالی» بنا شد.مسجد ابوالمعالی شامل یك گرمخانه نسبتاً بزرگ، حیاطی كوچك و یك اتاق (مقبره) در ضلع غربی حیاط است. بادگیر بلندی نیز در ضلع جنوبی و مشرف به كوچه و بازار مجاور، به چشم میخورد. مسجد از كف ساباط، هفتاد سانتیمتر گودتر و پوشش سقف گرمخانة آن، طاق و تویزه است. پایین ستونها و دیوارهای مسجد از داخل آجركاری و بالای ستونها و سقف آن از اندود گچ پوشیده شده است. در زیر ساباط ورودی مسجد، كاشیهای مسدس تعبیه شده و در طرفین قسمت میانی آن، دو قطعه گل مربع معرق به كار رفته است.
مسجد شاه تهماسب :مسجد شاه تهماسب در قرن دهم هـ . ق ساخته شد. بانی این مسجد «بیگم» دختر «شاه تهماسب صفوی» و همسر «نورالدین میرمیران» از خاندان شاه نعمتالله است. تنها دو سنگ مرمر از این ساختمان به جای مانده است كه یكی در محراب و دیگری در ستون میدان قرار دارد.
مسجد فرط: مسجد فرط در محله دارالشفاء و نزدیك دروازه «مهریجرد» از دروازههای اصلی برج و باروی قدیمی شهر یزد قرار دارد و همجواری آن با حمام قدیمی «مولانا»، از شاخصههای آن است. نام این مسجد در مآخذ مربوط به یزد، به صورت «بزك» یا «پزك» آمده كه تدریجاً به «فُرط» تغییر نام داده است.
مسجد حظیره: این مسجد در خیابان امام شهر یزد قرار دارد. بنای اولیه «روضه محمدیه» یا «حظیره» بقعهای برای عبادت و سكونت فقرا بود و در سال 843 هـ . ق از اموال «حاج شمسالدین میبدی» ساخته شد. این بنا هم اكنون به مسجد حظیره شهرت دارد و جز سنگ مرمر محراب آن، سایر قسمتهای بنا نسبتاً نوساز است. آرامگاه سومین شهید محراب حضرت آیتالله صدوقی در كنار این مسجد واقع شده است.
مسجد پیرحسین: این مسجد در محله «كوچه بیوك» شهر یزد قرار دارد و تاریخ احداث آن سال 822 هـ . ق است. بنای این مسجد از خشت، گل و آجر است و دارای گنبدی بلند، ایوانی در ضلع شمالی گنبد و صحنی كوچك در جلوی ایوان است. گرمخانه مسجد كه به گنبد چسبیده است، دارای پوششی با قد پای كم و نیم طبقهای در بالای آن است.
مسجد ملا اسماعیل: مسجد ملااسماعیل در جنوب میدان «خان» شهر یزد قرار دارد. این مسجد به دستور« آخوند ملااسماعیل عقدای»، از علمای مشهور قرن سیزدهم هـ .ق ساخته شد. بازار و آب انبار ملااسماعیل نیز در كنار این مسجد قرار دارند. مسجد شامل یك ایوان وسیع با دهانه 60/15 متر و شبستانی با سی و دو ستون است. ورودی اصلی مسجد از سمت بازارچه است. حیاط اول، به سبك قاجار و دارای اُرسیهای كوچك چوبی در دو طبقه است. پس از آن، سر در ورودی دیگری با كاشیكاری جالب و درِ چوبی قدیمی است. هشتی از طریق دو راه ورودی در طرفین، به حیاط بزرگ مسجد راه مییابد. در ضلع غربی حیاط، شبستان یا گرمخانه و در سمت شرقی آن، چند حجره قرار دارد. در هر دو طرف حیاط، یك راهروی ستوندار مسقف وجود دارد و درهای شبستان و حجره ها به داخل آن باز میشود. شبستان تابستانی در ضلع جنوبی قرار دارد و رو به روی آن، ایوان آجری بلندی است. قطر دهانه گنبد مسجد، 60/15 متر است.
مسجد شاه عبد القیوم: مسجد شاه عبدالقیوم در محله «شاه عبدالقیوم» شهر یزد قرار دارد. بررسیهای متونی و قیاسی، قدمت بنا را به اوایل دوران صفوی نسبت میدهد. این مسجد شامل تابستانخانه و گرمخانه است. تابستانخانه در ضلع شمالی صحن و گرمخانه در ضلع شمال غربی مسجد قرار دارد. ورودی تابستانخانه پس از یك هشتی با پوشش ساده گنبدی به صحن میرسد. در ضلع شمال غربی ورودی، حوضخانه مسجد قرار دارد. تابستانخانه مسجد دارای نه چشمة طاق و ستونهایی است كه تا ارتفاع یك و نیم متری (زیر رف ها) با آجر نماسازی و با گچ بندكشی شده اند.
مسجد بیاق خان: مسجد بیاق خان در بازار قدیمی شهر یزد قرار دارد. قدمت این مسجد به دوران حكومت شاهزاده «محمد ولی میرزا قاجار» در یزد میرسد. مصالح آن از خشت، گل و آجر و شامل تابستانخانه و گرمخانه است. صحن مسجد در ضلع شرقی تابستانخانه و در سطحی پایین تر از آن ساخته شده است. پوشش گرمخانه ـ كه نسبت به تابستانخانه وسعت كمتری دارد ـ به صورت طاق و تویزه و آجری است. تابستانخانه تا ارتفاع یك و نیم متری از كف، آجری و بعد از آن سفیدكاری شده است. مسجد در كنار بازار و با اختلاف سطحی در حدود سه و نیم متر از كف بازار قرار دارد و از سمت شمال و غرب با پلههایی از صحن به بازار راه دارد.
مسجد جامع اهرستان: مسجد جامع كبیر اهرستان در سال 783 هـ . ق در محل كنونی خیابان «تفت» شهر یزد بنا شد. این مسجد دارای شبستان تابستانی، شبستان زمستانی (گرمخانه) و حوضخانه است. در وسط حیاط، یك حوض قرار دارد و در طرفین آن دو باغچه است. وضوخانه مسجد در محوطه گودی در ضلع شرقی حیاط ساخته شدهاست. درِ ورودی مسجد از طرف خیابان اصلی است. در دو طرف شبستان و صحن مسجد، راه پله هایی برای رفتن به بام و طبقه دوم تعبیه شدهاست.
مسجد كوفه شیخداد: مسجد كوفه شیخداد در انتهای محله شیخداد یزد واقع شده است. بنای این مسجد شامل گرم خانه ، تابستان خانه و صحن است. گرم خانه در ضلع غربی صحن و تابستان خانه قرار دارد واز بخش های دیگر مسجد قدیمی تر است. ستون های قطور با قد پای كم و سقف هائی با خیز كم از شاخصه های این قسمت از بنا است.
مصلی یزد: احتمالاً این بنا در محل بنای قدیمی یا بر ویرانه های آن ساخته شده و بانی آن «امیر محمد قاضی» است. او در سال 725 هـ . ق به ساخت این بنا اقدام نمود. در سال 860 هـ . ق سیل تمام مصلی را خراب كرد. بر اساس كتیبههای سر در طرف بازار، مصلی در سال 958 هـ . ق مجدد ساخته شد و در سال 1035 هـ . ق «اسحق بیگ» بار دیگر به مرمت آن پرداخت.
مسجد پشت باغ: این مسجد در محله «پشت باغ» شهر یزد قرار دارد و بنابر گزارش «عبدالوهاب طراز» در سال 1220 هـ . ق ساخته شد. بر زیلوهای آن تاریخ 1223 هـ . ق و عمل «كافی كاشفالمیبدی» دیده میشود.ساختمان این مسجد از خشت، گل و آجر و دارای صحن، ایوان تابستانی و گرمخانه است. گرمخانه مسجد در ضلع شمالی تابستانخانه و صحن قرار دارد. ساختمان تابستانخانه آجری است. پایه ها و سقف آن با آجر به صورت خفته ـ راسته پوشیده شده و با گچ بندكشی شدهاست. در دو طرف ایوان، محلی جهت مناره مسجد در نظر گرفته شده ولیكن ساخته نشدهاست.
امامزاده جعفر: این بنا در محلة «مصلی عتیق» شهر یزد قرار دارد. در كتاب یادگارهای یزد آمده است: “ امامزاده جعفر، نسبتشان به امام جعفر صادق (ع) میرسد. قدیمیترین قسمت این زیارتگاه كه امروزه توسعه یافته است، حرم مطهر و گنبد آن است. كاشیكاری گنبد مزار ـ با كاشیهای منقوش سفید و لاجوردی ـ متعلق به سالهای اخیر است. این بنا دارای چهار صحن است و فقط صحن ورودی آن قدیمی است و صحن های شمالی، جنوبی و شرقی آن كاملاً بازسازی شده است. همچنین بر مزار ایوان صحن شرقی، دو گلدسته بلند الحاق شده است. نقشه این بنا، مربع شكل است و در وسط آن ضریح به چشم میخورد. در چهار طرف حرم، شبستانهایی قرار دارد كه محل دفن اموات است.
امامزاده عبدالله بافق: امامزاده عبدالله در حومه شهرستان بافق قرار دارد و در قرن هفتم هـ . ق ساخته شده است. بنای این امامزاده شامل سردر، هشتی ورودی، اتاق مدخل و اتاق اصلی است.
امامزاده سید نورالدین: امامزاده سید نورالدین احمد در محلی به نام «گاپله» در مسیر جاده تهران ـ یزد، حد واسط اردكان ـ عقدا قرار دارد. قدمت این بنا با روش قیاسی، به دوره صفوی میرسد.ساختمان این امامزاده دارای ایوانی بلند و نماسازی آجری است و از كف زمین به اندازه پنج پله ارتفاع دارد. این بنا دارای گنبد، یك غلامگرد در پیرامون ساختمان و غرفههایی به قرینه در اطراف غلامگرد است. سردر ورودی مشرف به صحن امامزاده، دارای دو مناره نسبتاً كوتاه با نماسازی آجر لعابدار است.
امامزاده حسین بن موسی: آرامگاه حسین ابن موسی در سه كیلومتری شمال غربی شهرستان طبس قرار دارد. اصل بنا به تاریخ 494 هـ . ق تعلق دارد و در سمت غربی صحن امامزاده، ایوانی به نام ایوان «امیر علی مشیر» دیده میشود. از ملحقات این آرامگاه، ساختمان چهل چراغ است كه مدفن چندی از حكام و بزرگان پیشین طبس است. این امامزاده به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده یزد ـ مشهد و حمایت های آستان قدس رضوی (ع)، رونق بسیار یافته و به مكان زیارتی ـ سیاحتی باشكوهی تبدیل شده است.
امامزاده سید محمد عقدا: این امامزاده در آبادی «هفتادر» از توابع بخش عقدای شهرستان اردكان قرار دارد. بر اساس كتیبههای موجود در بنا از جمله چند لوح كاشی قبر مربوط به قرن سیزدهم هـ . ق و سنگ قبر مربوط به سال 1036 هـ .ق و نیز باقی مانده كاشیكاری گنبد امامزاده، قدمت این بنا حداقل به دوره صفویه میرسد. امامزداه سید محمد دارای گنبد و ایوانی بلند در ضلع شرقی و سه ایوان سرپوشیده در سه سمت دیگر است. در پاكار گنبد از داخل، كتیبهای گچی دیده می شود. پوشش غرفه های اطراف گنبد در داخل آجری با بندكشی گچی است. ورودی ضلع جنوبی حرم، دارای دری چوبی با نقشهای هندسی است. دو صحن یكی در ضلع جنوبی و دیگری در ضلع شمالی بنا ساخته شده و غرفههایی در اطراف هر دو صحن به چشم میخورد.
بقعه سید گل سرخ: بقعه سید گل سرخ در محله «سرچم» شهر یزد ـ بیرون دروازه كوشك نوـ قرار دارد و متعلق به قرن نهم هـ. ق است. ورودی بقعه در ضلع شمالی آن قرار دارد. این بنا از یك تالار با پوشش سقف طاق و تویزه و فضای گنبد خانه كوچكی تشكیل میشود. در گنبد خانه قبری است و ضریحی روی آن قرار دارد. روی این سنگ قبر، نام «سید مغرالدین بن شرفالدین علی بن شمسالدین محمد بن تاجالدین» دیده میشود. گنبد این بقعه كاشیكاری شده و مصالح آن از خشت و گل است. گویا كتیبه كاشی معرقی به خط نسخ به طور عمودی بالای سر قبر نصب بوده كه امروزه اثری از آن نیست.
بقعه دوازده امام: بقعه دوازده امام در محله «فهادان» شهر یزد قرار دارد. اهمیت این بنا بیشتر به لحاظ معماری و گنبد آجری آن است و در شمار شاهكارهای هنر سلجوقی به شمار میرود. این بقعه دارای در دو لتة كوتاهی است. بدنه گنبد یك چهار ضلعی است كه به هشت ضلعی تبدیل میشود و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد. پوشش سقف از داخل كاشیكاری است و دور تا دور آن با خط كوفی تزیین شده است. در چهار گوشه بنا، گوشوارهها و داخل آنها درگاههایی قرار دارد. نور این بقعه به وسیله پنجرههایی كه در چهار طرف آن تعبیه شده، تأمین میشود. داخل بنا مزین به نقوش گچبری و طرحهای رنگی است. وجود محراب در این بنا، نشانه مسجدی است كه در قرون دوم و سوم هـ. ق بنا شده بود.
بقعه شیخ محمد خانقاه: این بقعه در محله «خانقاه» شهرستان میبد قرار دارد. ایرج افشار در كتاب یادگارهای یزد در باره نام این محل مینویسد: “ظاهراً نام این آبادی، بازمانده یكی از خانقاههایی است (مزار شیخ محمد) كه «امیر ركنالدین قاضی» یا «شیخ تقیالدین دادا» در میبد و طبعاً در محل مورد معرفی بر پا داشته بودند”. شیخ محمد از عرفای قرن نهم هـ . ق است. این بقعه كوچك گلی دارای گنبدی آجر پوش است و از داخل با گچ اندود شده است. همچنین این بنا دارای دو ورودی در ضلع شرقی و جنوبی است. سنگ مزار دیواره غربی زیر گنبد، تاریخ 793 هـ .ق را نشان میدهد.
بقعه شیخ احمد و شیخ محمد فهادان: این بقعه در محله فهادان شهر یزد قرار دارد. این مزار كه به نام «شیخ احمد» معروف است، از بناهای قرن هشتم هـ . ق و دارای رواق و گنبدی نسبتاً مرتفع است. سنگ قبر «شیخ محمد» تاریخ سال 760 هـ .ق را نشان میدهد. سنگ قبر شیخ احمد فهادان در محراب بقعه دوازده امام قرار دارد و ظاهراً پس از ویرانی این بقعه، به آن محل منتقل شده است. در داخل محراب، آثار مقرنسسازی كه روی آنها با رنگ تزیین شده، باقی مانده است. گنبد این بقعه آجری و دارای یك نوار كتیبه نقاشی شده است.
گنبد عالی ابرقو
این گنبد بر فراز صخرههای طبیعی جاده یزد ـ ابرقو قرار دارد و از سنگهای طبیعی كوهستان «ساروج» ساخته شده و از داخل و خارج هشت ضلعی است. تزیینات آن تنها شامل دو رشته كتیبه كوفی است كه یكی در بالای در ورودی گنبد و دیگری در انتهای ساقه آن، زیر سه ردیف قوس قرار دارد. از متن كتیبه آجری بالای گنبد چنین بر میآید كه گنبد در سال 448 هـ . ق به فرمان «علی فیروزان» برای پدرش «امیرشمسالدوله» ساخته شد. كتیبه دیگر حاكی از آن است كه مادر بانی گنبد نیز در همین آرامگاه مدفون است.
آرامگاه سپهسالار: آرامگاه سپهسالار در روستای «چهارده» شهرستان طبس قرار دارد. این بقعه دارای بنای چهارگوش گنبدداری به ابعاد 15*15 متر است و در سه جهت دارای ورودی است. در داخل بنا آثار چند سنگ قبر دیده میشود. به اعتقاد اهالی محل، این بنا مدفن «مالك بن ذئب» و «مالك بن عمر» از سرداران «احنف بن قیس» است كه در تعقیب «یزدگرد سوم» آخرین پاشاه ساسانی، راه خود را گم كرده و در محل «جو خواه» جان سپردند. این مقبره كه به «گنبد جوخواه» نیز معروف است، در دوره قاجار بر مدفن مزبور ساخته شد.
بقعه مجموعه زنگیان: این بقعه در ضلع شمالی شهر یزد، در خارج از باروی شهر قدیم قرار دارد. به استناد كتاب جامع مفیدی، محل احداث این بقعه در محدوده گورستانی موسوم به «زنگیان» بود. همچنین به باغ بزرگی در همین محل، موسوم به باغ زنگیان اشاره شده است .میگویند «مولانا شمسالدین محمد شاه حكیم» خوشنویس برجسته قرن نهم هـ . ق ـ كاتب كتیبههای مسجد جامع و مسجد امیرچقماق ـ در این مكان مدفون است.
آتشكده زرتشتیان
بنای آتشكده زرتشتیان ـ مشهور به آتش ورهرام یزد، در آبان ماه سال 1313 هجری شمسی با سرمایه اهدایی انجمن پارسیان هند در زمینی اهدایی با نظارت «ارباب جمشید امانت» ساخته شد.
ساختمان اصلی آتشكده دو متر بالاتر از سطح زمین و در وسط حیاط بزرگ مملو از درختان سرو و كاج، ساخته شده است. در محور ورودی بنا در ضلع جنوبی، حوض گرد بزرگی قرار دارد كه نگاره فروهر و سرستونهای سنگی عمارت در آن منعكس میشود.
اتاق نگهداری آتش مقدس، در وسط ساختمان (دور از تابش خورشید) قرار دارد و اطراف آن اتاقهایی برای نماز و نیایش طراحی شده است. معماری این آتشكده تا حدودی از معماری آتشكدههای پارسیان هند تأثیر گرفته است.
بنا به روایتی، آتش موجود در این آتشكده كه زرتشتیان آن را «آتش ورهرام» می نامند، حدود 1515سال پیش از آتشكده «ناهید پارس» (پس از نقل مكان به چندین جای دیگر در استان یزد) به این مكان آورده شد و تاكنون این آتش خاموش نشده است. زرتشتیان یزد مراسم مذهبی، اعیاد، جلسات گردهمایی و سخنرانی خود را در این مكان برگزار میكنند.
چك چك یا پیرسبز: این آتشكده در چهل و هشت كیلومتری شهر یزد، در جاده طبس و در میان كوههای «اردكان» و «انجیره» قرار دارد. چون از شكاف كوههای صخرهای پوشیده از سبزه آن، همواره آب میچكد، این محل به «چكچو»، « چك چك» معروف شده است. زرتشتیان این محل را «پیرسبز» مینامند.
پیرهریشت: این آتشكده در پانزده كیلومتری شهرستان اردكان، در دامنه كوههای كم ارتفاع و بدون پوشش گیاهی واقع شده است. بنا به توصیف فرهنگ بهدینان، زرتشتیان بر این اعتقادند كه «هریشت» محل غایب شدن یكی از كنیزهای بانوی «یزدگرد ساسانی» است. زرتشتیان هر سال، در روز هجدهم نوروز به این محل میآیند و به زیارت، جشن و پایكوبی میپردازند.
پیر نارسون: زیارتگاه «پیرنارسون» یا «نارسونه» در جاده قدیم یزد ـ مشهد، در میان ارتفاعات شهرستانهای یزد و خرانق قرار دارد. این محل مورد احترام پیروان مذهب زرتشتی است و هر سال، شماری از زرتشتیان به این محل میآیند و به اعمال مذهبی خود میپردازند.
پارس بانو ـ بونو پرس: این زیارتگاه در دامنه كوههای «میل نیزار» و «لای چقك» روستای «زرجوع» بخش عقدای شهرستان اردكان قرار دارد. این زیارتگاه همه ساله از اول تا پنجم تیرماه، محل تجمع و زیارت زرتشتیان است.
پیر ناركی: پیر ناركی، یكی از مهمترین زیارتگاههای زرتشتیان ایران است كه در پانزده كیلومتری شهرستان مهریز و در دامنه كوهی به همین نام قرار دارد. بنا به روایت زرتشتیان پیر ناركی، محل غایب شدن شاهزاده «نازبانو» خواهر «شهربانو» ـ همسر امام حسین (ع) ـ و دختر «یزد گرد سوم» است. او در یكی از جنگ ها، به این منطقه دور افتاده پناه آورد و در همین مكان به حق تعالی پیوست.
مجموعه بازارهای قدیمی یزد: مجموعه بازارهای قدیمی یزد، در دوران «پهلوی» با احداث خیابان شاه (خیابان قیام فعلی) به دو قسمت تقسیم شد و برخی از فضاهای اصلی آن مانند: بازار اُرُسی دوزها، بازار محمدعلی خان، بازار پنجه علی و … به كلی تخریب شد.
بازار تبریزیان: بازار تبریزیان احتمالاً متعلق به دوره قاجار است و در انتهای بازار «پنجه علی» قرار دارد. طول، عرض و ارتفاع بازار به ترتیب 59، 5/3 و 5/5 متر است. متوسط هر دهانه چهار متر و مساحت متوسط آن 6/19 متر مربع است.
بازار دروازه مهریز: جهت بازار دروازه مهریز شمالی ـ جنوبی است؛ جنوب آن از بازار «خان» شروع میشود و به كوچه دارالشفاء یا «دروازه تاریخی» شهر ختم میشود. این بازار توسط «علی آقا» ـ داروغه یزد ـ در زمان «گوركانیان» احداث شد. بازار دروازه مهریز حدود سی و هشت متر طول و سه و نیم متر عرض دارد. در سمت شرق بازار، شش باب مغازه با میانگین دهانه پنج متر و در سمت غرب آن ده باب مغازه با میانگین دهانه 4/3 متر دیده می شود. ارتفاع این بازار حدود چهار متر و مصالح به كار رفته در آن خشت وگل، آجر و گچ و سقف آن به صورت طاق و تویزه است.
بازار زرگری: بازار زرگری در بخش شمالی خیابان قیام شهر یزد، قرار دارد. این بازار احتمالاً به سدههای دوازدهم و سیزدهم هـ . ق تعلق دارد. بازار دارای نود و چهار متر طول، سه متر عرض و شش متر ارتفاع است. تعداد مغازهها پنجاه و سه باب و متوسط دهانه هر یك، 79/2 متر است.
خانه لاریها: خانه لاریها در محله «فهادان» شهرستان یزد قرار دارد و از بناهای دوره قاجاری است. مساحت این خانه حدود هزار و هفتصد متر مربع و زیربنای آن حدود هزار و دویست متر مربع است. از این خانه فعلاً به عنوان محل اداره میراث فرهنگی استفاده میشود. قسمت عمده ساختمان، دارای زیرزمین است.
خانه آقازاده ابرقو: این خانه در محله «دروازه میدان» شهر ابرقو قرار دارد و مربوط به دورة قاجار است. مالك و بانی خانه شخصی به نام «سید حسین ابرقویی» است. خانه آقازاده نیز مانند سایر خانههای منطقه كویری به صورت حیاط مركزی است و عمارت آن در سه جبهه و به منظور استفاده در فصول مختلف بنا شده است. در یك جبهه تالار، پنج دری، خیشخان و بادگیر و در جبهه دیگر، اتاقهای سه دری، پنج دری قرار دارد. مجاور كوچه «كلیاس» نیز ورودی، راهروها و تعدادی اتاق سه دری واقع شده است. مصالح ساختمان خشت، گل و آجر است. كف حیاط به صورت سنگ فرش (قلوه سنگ) بوده كه بخش هایی از آن هنوز باقی مانده است.
خانه كلاه دوزها: این خانه در شمال میدان «امیر چقماق» شهر یزد قرار دارد. این بنا متعلق به یكی از تجار یزد به نام “كلاهدوز” و تاریخ اتمام ساخت آن سال 1312هـ .ق است. این خانه شامل سه قسمت زیرزمین، پایاب و طبقه همكف است. از ویژگیهای این خانه، عبور انشعاب دو رشته قنات از داخل آن است. یكی از این قنات ها در عمق ده متری از كف پایاب یا پاكنه میگذرد. در پشت بام این خانه، چاه خانهای قرار دارد كه به وسیله چرخ چاه و دلو از آن آب میكشیدند و بدینوسیله آب انبار خانه را كه در طبقه همكف قرار داشت، پر میكردند. این خانه اكنون به «موزه آب» تبدیل شده است.
خانه امامزادهای: خانه امامزادهای در محله «مصلی عتیق» شهرستان یزد قرار دارد و متعلق به دورة قاجار است. این خانه، نمونه بارز معماری سنتی و معرف هنر، ذوق و توانایی معمار یزدی است. اسكلت این بنا از خشت خام و گل و در جای جای آن به منظور استحكام و زیباسازی از آجر استفاده شده است. این بنا دو طبقه است و كلیه قسمتهای لازم برای زیست یك خانواده مرفه را دارد. طبقه تحتانی شامل باغچه بزرگ، نارنجستان، عمارت حوضخانه، بادگیر و انبار است. طبقه فوقانی اتاقهای مسكونی، آشپزخانه، اصطبل، ساختمان مخصوص مستخدم و سرایدار، چاه و چاه خانه را در بر میگیرد. در تابستان اكثراً از طبقه تحتانی استفاده میشد.
خانه محمودی: خانه محمودی (عرب های بحرینی) بخشی از مجموعه بزرگی از خانههای متصل به هم، به نام «مجموعه عرب ها» است، كه در محله «فهادان» بافت قدیم شهرستان یزد قرار دارد. این خانه مربوط به اواسط دورة قاجار است و متعلق به طایفه ای از تجار، معروف به «عرب های بحرینی» بود. گسترش و رونقكاری این طایفه سبب توسعه این مجموعه مسكونی عظیم شد. البته این گستردگی و اشاعه خانوادگی در طول یك قرن و پس از احداث اولین خانه صورت گرفته است. از آن پس موروثی شدن و تفكیك مجموعه مذكور آغاز شد. هم اكنون بخشهایی از كل این مجموعه در اختیار صاحبان اصلی آن است. این خانه زیبا و با ارزش هم كه به خانه محمودی موسوم است، در تملك سازمان میراث فرهنگی قرار دارد.
خانه رسولیان: این خانه در محله «سهل بن علی» در مركز بافت قدیم شهر یزد قرار دارد. این بنا در سال 1283 هجری شمسی ـ مصادف با سالهای آخر حكومت سلسله قاجار ـ به همت مرحوم «حاج میرزا كاظم رسولیان» و به دست استاد «محمد حسن محمد رحیم» ساخته شد.
خانه اربابی: خانه اربابی در محله «گازرگاه» شهر یزد قرار دارد. این خانه در ابتدا بخشی از باغ «معین» بود. در این باغ عمارتی اعیانی مشتمل بر اتاق های مسكونی و قسمت تابستانه تشریفاتی وجود داشت. این باغ و عمارت در زمان «ناصرالدین شاه» قاجار ـ مقارن با حكمرانی «ظلالسلطان» بر اصفهان و یزد ـ به دستور یكی از اعیان یزد ملقب به «معین التجار» و به دست معماران اصفهانی ساخته شد. بعدها، قسمتهای مهمی از باغ و عمارت به مالكیت «حاج اكبر اربابی» در آمد. او در سال 1370 هجری شمسی، قسمت مهمی از باغ و عمارت را كه حدود دو هزار متر مربع می شد، جهت احداث مدرسه به اداره كل آموزش و پرورش استان یزد واگذار كرد. مساحت باغ حدود چهار هزار متر مربع و مساحت عمارت آن بیش از یك هزار متر مربع است.
سنگ نگاره های كوه ارنان
سنگ نگارههای كوه هبخته
سنگ نگاره های كوه سرخ ندوشن
كاروانسرای رشتی عقدا
رباط كهنه سریزد
رباط نو سریزد مهریز
رباط خرگوشی
كاروانسرای علی آباد
كاروانسرای خرانق
كاروانسرای رباط زین الدین
كاروانسرا (رباط) شمش
موزه آیینه و روشنایی یزد: این موزه در خیابان آیت الله كاشانی، رو به روی پارك هفتم تیر قرار دارد. موزه آیینه و روشنایی در سال 1377 هجری شمسی، پس از انجام تعمیرات اساسی در خانه «صراف زاده»، در این مكان افتتاح شد. این موزه با زیر بنای 837 متر مربع در باغی مصفا با وسعت 8174 متر مربع قرار دارد. این موزه تنها موزه تخصصی در رابطه با موضوع نور در ایران است و شامل انواع پیه سوز، شمع سوز، نفت سوز و اشیای برقی است. اشیای موجود در این موزه از جنس سفال، شیشه، برنج، مس و برنز است. از اشیای خاص موجود در این موزه میتوان به پیهسوزهای پایهدار چند شعله سفالی، آیینههای سنگی و كارهای هنری انجام شده بر روی شیشه و آیینه اشاره كرد.
موزه آب یزد: موزه آب یزد همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی قنات در اردیبهشت ماه سال 1379 هجری شمسی در شهر یزد افتتاح شد. این موزه محل مناسبی برای شناخت آثار و ابنیه تاریخی مربوط به آب است.
موزه علوم طبیعی یزد: این موزه در مساحتی به وسعت یك هزار متر مربع، در محل مدرسه «ایرانشهر» تأسیس شد و شامل بخشهای زمین شناسی، جانورشناسی و گیاهشناسی استان است.
موزه پلاس میبد: این موزه در كاروانسرای شاه عباسی« چاپارخانه» شهرستان میبد قرار دارد. تعداد زیادی از زیلوهای قدیمی مساجد و دیگر اماكن تاریخی در این موزه نگهداری میشود. قدیمیترین زیلوی موجود در این موزه، مربوط به قرن نهم هـ . ق است. در كنار این موزه، چند كارگاه بافت زیلو دایر شده است. در این كارگاه ها، طرحهای تاریخی زیلو توسط استادكاران مجرب دوباره بافته میشود. در كنار این موزه رستوران سنتی میبد قرار دارد
آسیاب رستاق
آسیاب دو سنگی بیابان
شیركوه
كوه خرانق: این كوه در بخش مركزی استان و در شمال شهر یزد قرار دارد. بلندترین قله آن «خونزا» به ارتفاع 3158 متر است. كوههای «چك چك»، «اشتری» و «هامانه» با ارتفاع بیش از دو هزار متر از سطح دریا، از بخشهای معروف این كوه هستند. كوههای «هٍرِش»، «سیاه كوه»، «معراجی»، «ساغند»، «هرات و مروست»، «ندوشن»، «جوستان» و قله «بْن لُخت» نیز از دیگر كوههای شاخص این استان است.
اردكان "سیاه كو": این كویر به شكل نعل اسب در شمال شرق «اردكان»، بین دو كوه «هرش» در جنوب و «سیاه كوه» در شمال قرار دارد
ابرقو و تاغستان: كویر«ابرقو» به شكل دایرهای بین دو رشته كوه قرار دارد و در فاصله كمی از آن، كویر«تاغستان» واقع شده است.
غارهای موجود در استان را می توان به سه دسته تقسیم كرد :
غارهای افسانه ای مانند غار زمرد دره انجیر تفت، غار هوهوه در منشاد و غار كفتر در طزرجان.
غارهای تاریخی مانند غار شكفت یزدان در منطقه عقدا، غار موبدان فیروز اسلامیه، غار چله خانه بنادك سادات.
غارهای زمین شناسی این غارها از نظر پیدایش و پدیده های استلاگیت و استلاگمیت و بلورها و قندیل های گل كلمی و دندان سنگی اهمیت و زیبائی فوق العاده دارند. مانند غار نباتی، غار خدایی ندوشن، غار مخوف مهریز.
غار شكفت یزدان: این غار باستانی در نزدیكی عقدا قرار دارد و از غارهای مقدس زرتشتیان است. هرسال تعدادی از زرتشتیان كشور هند به این محل میآیند و شبی را در این غار به سر میبرند. راه ورودی غار صعب و دشوار است، اما در داخل غار محوطه وسیعی است كه گنجایش هزاران نفر را دارد. چندین حوض كوچك و بزرگ و آثاری از ساختمان در آن دیده میشود. در غار خاكستر زیادی به چشم میخورد و نشان دهنده آن است كه سالهای متمادی آتش مقدس را در این غار محافظت میكردند.
غار فراشاه (اسلامیه): این غار نیز جزء غارهای مورد احترام زرتشتیان است كه در آن آتش مقدس را محافظت میكردند و به نام «معبد موبدان فیروز» مشهور بود.
غار زمرد (چرخ الماس تفت): می گویند هنگامی كه «شداد» برای ساختن بهشت خود از تمام طلا و جواهرات روی زمین استفاده كرد، برای به دست آوردن طلا به این غار آمد. «خانیكف»” بازدید دوازده ساعته یك گروه از درون این غار را شرح میدهد و مینویسد: “نمونه سنگهای غار نشان دهنده رگه های نقره و سنگ فیروزه است”. مردم در مورد این غار افسانههای بسیار نقل میكنند.
قنات اهرستان (نهر شاه جوی): در سی كیلومتری جنوب غربی شهر یزد، در دره ای به عرض تقریبی یك و نیم كیلومتر، شش رشته قنات به نام های «وقف آباد»، «رییس الدینی»، «میرزایی»، «روشن آباد»، «نهرخیلی» و «خواجه غیاث» حفر شده كه عمق مادر چاه آن ها بین 28 تا 68 متر متفاوت است. آب این قناتها به شهرستان یزد و آبادیهای«اهرستان»، «خیرآباد» و «عیشآباد» میرسد. آب این قناتها، در نزدیكی روستای «اسلامیه» به هم پیوسته و در یك كانال مشترك زیرزمینی به نام «شاهجوی» به سمت شهرستان«تفت» هدایت شده و پس از عبور از تفت به سمت شهرستان یزد جریان مییابد و در باغ «خان» وارد یك مقسم می شود. در گذشته این قنات در مسیر خود هفده آسیاب آبی را میچرخاند. قنات «وقفآباد» حدود هفتصد سال پیش توسط «سیدركن الدین» یكی از علمای مشهور زمان، حفر شد. این شش قنات همچنان فعالند.
قنات دولتآباد: این قنات مانند باغ «دولتآباد»، از یادگارهای «محمدتقیخان یزدی» است و در قرن یازدهم هـ .ق حفر شد. قنات دولتآباد مشتمل بر نُه رشته و به طول هفتاد كیلومتر بود. در حال حاضر، چهار رشتة آن خشكیده و پنج رشتة آن، به نامهای «باقرخان»، «تقیآباد»، «بغدادآباد»، «مهدیآباد» و «دولتآباد» دایر است. سرچشمة این قناتها در جوار چشمة «غربالبیز» شهرستان مهریز است. شاخه باقرخان از چهل و پنج كیلومتری جنوب یزد در محله «مذوار» مهریز شروع میشود و عمق مادر چاه آن سی متر است و در سنگهای جوش متراكم حفر شدهاست.
قنات غیاث آباد پشتكوه: مظهر این قنات در یك طرف كوه، و مزارع و باغات در سمت دیگر كوه قرار دارند و یك تونل زیرزمینی به طول سیصد و پنجاه تا چهارصد متر آب را به این سوی كوه میرساند. عمر قنات طبق سنگ نوشتة دهانة آن هزار سال و همچنان فعال است. از ویژگیهای دیگر این قنات نداشتن هیچ گونه میله چاه در طول تونل است. بدین ترتیب انتقال سنگها و صخرهها در طول تونل چهار صد متری، آن هم در هزار سال پیش، كار دشواری بوده و حفر آن، باید در زمانی طولانی صورت گرفته باشد. این قنات تا پنج سال پیش یك آسیاب آبی را میچرخاند.
قنات زارچ: سرچشمه این قنات در كوههای مهریز است. این قنات پس از گذشتن از شهرستان یزد و مشروب كردن آن، وارد شهر زارچ می شود. این قنات یكی از قدیمیترین قناتهای استان یزد است
چشمه غربال بیز
چشمه تامهر
چشمه پیروزه (فیروز)
چشمه های جوشان توران پشت
چشمه آب معدنی و آب گرم چاه گل.
چشمه یا آب هو هو
رستورانها و مراکز خرید
رستورانها:
رستوران باغ مرشد: یزد، میدان مارکار، 4راه فاطمیه، بلوار بسیج، تقاطع اول
رستوران سور: یزد، میدان بعثت، بلوار امامزاده جعفر، روبروی امامزاده
کبابی بناب: یزد، خیابان چمران، بعد از دبیرستان کی خسرو
نوشتن دیدگاه