موقعیت جغرافیایی
یک منطقه کوهستانی با طبیعتی بکر و بسیار زیباست که در جنوب استان اردبیل واقع شده است و مرکز آن شهر خلخال یا هروآباد است .
این شهرستان با دارا بودن 85 درصد از جنگلهای استان اردبیل از طرف شمال به شهرستان کوثر، از شرق به استان گیلان، از جنوب به استان زنجان و از غرب به شهرستان میانه آذربایجان شرقی حدود می شود .
شهرستان خلخال در 37 درجه و 7 دقیقه تا 37 درجه و 56 دقیقه عرض شمالی و همچنین 48 درجه و 1 دقیقه تا 48 درجه و 54 دقیقه طول شرقی قرار دارد ارتفاع مرکز شهرستان از سطح دریا حدود 1800 متر می باشد.
مساحت این شهرستان حدود 3980 کیلو متر مربع است، طول آن از شمال به جنوب حدود 120 کیلومتر و عرض آن از 48 تا 90 کیلومتر متغیر است .
در حال حاضر دسترسی به خلخال از طریق جاده معروف و توریستی اسالم به خلخال از شرق (75 کیلومتر)، جاده خلخال - پونل از جنوب شرق (حدود 75 کیلومتر) جاده اردبیل به خلخال از شمال (115 کیلومتر) و جاده سرچم-خلخال (منشعب شده از جاده سرچم - اردبیل) با طول حدود 120 کلومتر در غرب صورت می گیرد.
آب و هوا
شهرستان خلخال دارای سه اقلیم مدیترانهای خشک و گرم، مدیترانهای گرم و مدیترانهای معتدل است. به علت کوهستانی بودن منطقه، دارای زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل و بسیار مفرح است.
ارتفاعات شرقی و کوهستانی طالش سرد و پربرف و کنار رود قزلاوزن گرم و مرطوب است. طول مدت سرمای این شهرستان بیش از پنج ماه است و برف سنگین زمستانی سبب بسته شدن جاده اسالم به خلخال در گردنه الماس میشود.
این شهرستان یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می یابد رشته کوههای تالش درشرق آن از شمال به جنوب کشیده شدهاست که مانند سدی ما بین دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفتهاست به طوریکه بر خلاف دامنههای شرق در دامنههای غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و قابل توجهی ملاحظه نمیشود .
در این شهرستان رود مهم قزلاوزن و شاخههای آن مانند شاهرود، هروچای، آرپاچای و شنگآباد به طرف جنوب جریان داشته و پس از جمع شدن در سد منجیل، آخر سر به دریای خزر میریزد.
تاریخ خلخال
واژه خلخال امروزه به مرکز شهرستان خلخال اطلاق می شود که مراد و منظور از خلخال فعلا مرکز شهرستان خلخال و شهر را شامل میشود اما خلخال گذشته از شهر کنونی به منطقه وسیعی از آذربایجان اطلاق می شود.
خلخال در عصر15 میلادی یکی از شهرهای مهم آذربایجان بشمار میرفت و قبل از آن نیز در دوره هجوم اولیه اعراب به ولایات سواحل دریای خزر و آذربایجان در 639 میلادی صورت گرفت و پس از تصرف مناطق: مغان، شیروان، نخجوان، شکی، بیلقان، قارا باغ و... در نهایت اعراب شیوه های اقتصادی اهالی جنوب و شمال آذربایجان را بعد از شکست دادن آنها تحت کنترل و حاکمیت خود در آورده و به آنها اجازه رشد و توسعه نمی دادند.
نهایتا لشکر عرب – اسلامی در سال 637 میلادی تیسفون (مداین) پایتخت ساسانی ها را تصرف کرد و حملات خود را با سرعت بیشتری به سرزمین های آذربایجان آغاز کرد، در سال 639 میلادی اردبیل، در سال 642 شهر های نهاوند و همدان به اشغال در آمد، سرگروه سپاه مرزبانی آذربایجان در نزدیکی اردبیل توسط لشکر عربی-اسلامی شکست خورد و بر طبق عهدنامه طرفین قسمت های جنوبی آذربایجان مجبور گردید تا حاکمیت سیاسی خلافت را پذیرا گردد.
خانات ترکان – خزر در سال 644 با استحکام بخشیدن به دربند در شمال – دولت مقتدری را به وجود آورده بود. لشکر اعراب به مصاف ترکان خزر رفت و در نهایت عقب نشست قشون عرب در سال 662 در نزدیکی بلنسجر پایتخت خزرها مکرراً جنگ کردند، قشون خلافت- عرب برای باردوم طعم شکست را چشید، خزرها با سیاست جلوگیری از نفوذ اعراب به شمال در مدت زمان اندکی توانستند قسمتی از خاک اران را تحت نظارت خود درآورند.
در زمان فتح اردبیل قسمت هایی از منطقه خلخال نیز به تصرف اعراب در آمدند از جمله آبادیها و مناطق شهری آن زمان می توان به شهر و قلعه فیروز آباد – بنه خلخال – قلعه باشی و شهر هیرو می توان اشاره کرد مناطق جنوبی آذربایجان در مناطق خلخال به علت دور دست و کوهستانی بودن از حمله اعراب به دور ماند از جمله قلعه شال (دیز) مناطق شاهرود - و قسمت هایی از خورش رستم .
خلخال از حیث سیاسی صدر اسلام و لشکر کشی اعراب جزو آذربایجان محسوب می شد.
قرن پنجم پس از تنزل حکمرانی سلجوقیان، آذربایجان به وسیله اتابکان ائلدنیزها اداره می شد و اینان استقلال خود را اعلام کرده بودند. پس از اسلام بیشترین زمانی که خلخال در ادوار تاریخ مطرح شده. حکومت اتابکان آذربایجان – (دولت ائلد نیزها) و حکمرانی شمس الدین ائلد نیز می باشد.
در اکثریت ادوار تاریخی منطقه خلخال (جنوب آذربایجان) آخرین نقطه ای بوده که به تصرف قوای مهاجم درامده است. لذا در دوره اتابکان آذربایجان نیز حاکمیت خلخال زیر نظر حکام سلجوقی بوده است و از مهمترین آثار دوره سلجوقی در خلخال احداث قلاع،که مهمترین آن قلعه کافا، اندبیل، قلعه کافور خانقاه سادات، قلعه کافای خوجین.
نوشتن دیدگاه