تُرکَمَنها یا ترکمان به ترکمنی turkmen از اقوام ترک تبار آسیای میانه هستند که عمدتاً در ترکمنستان، شمال غرب افغانستان و شمالشرق ایران سکونت دارند. آنها به زبان ترکمنی از زبانهای ترک تبار شاخه اغوز غربی سخن میگویند و بیشتر آنان مسلمان سنی و پیرو مذهب حنفی هستند.
ترکمنها که در گذشته اُغوز یا غُز نیز نامیده میشدند، شاخهای از ترکان آسیای میانهاند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون و بین دریای آرال به زندگی کوچنشینی روزگار میگذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمنها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سالها به دنبال اضمحلال امپراطوری گؤک تؤرکها (ترکان آسمانی)، گروهی از ترکها که اغوز نامیده میشدند، از آنان جدا شده از ناحیهٔ ارخون به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.
پراکندگی
ترکمنهای ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمنصحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگانرود سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونتگاههای ایشان در استانهای گلستان، خراسان رضوی (تربت جام) و خراسان شمالی پراکنده است. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران میتوان بندر ترکمن و گنبد قابوس و اینچه برون و آق قلا را نام برد.
در افغانستان نیز حدود یک میلیون ترکمن زندگی میکنند که از اقوام مهم این کشور ند. ترکمنهای عراق که در شمال این کشور زندگی میکنند از بازماندگان ترکمنهای قدیم هستند و به علت دور افتادن از وطن اصلی (کشور ترکمنستان و ترکمن صحرای ایران) گویش آنها تفاوتهایی با ترکمنهای شرق خزر دارد و از لحاظ گویش بیشتر به ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی نزدیک است.
تاریخچه
نام ترکمن از قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی) نخست به شکل جمع تورکی «ترکمانان» توسط نویسندگان ایرانی مانند گردیزی و ابوالفضل بیهقی استعمال شده و به همان معنی که اغوز در ترکی و غز در عربی و فارسی به کار رفته است.
غزان نخست در مغولستان داخلی (در شمال چین و جنوب جمهوری مغولستان) واقع است (ترکستان) سکونت داشتند و در کتیبههای اورخون متعلق به قرن هشتم میلادی، ذکر ایشان در مغولستان رفته است. اغزان مزبور را ترک محسوب داشتهاند نه ترکمان. ترکمانان، را فقط در جانب مغرب یاد کردهاند. نخست با تلفظ «تو کو مونگ در دانشنامهٔ چینی سدهٔ هشتم میلادی (تونگ تین فصل ۱۹۳). به قول تونگ تین، واژهٔ توکومنگ نام دیگری است که به کشور سوک تاک یعنی کشور آلانان اطلاق شده و اینان در آغاز تاریخ میلادی در مشرق تا مسیر سفلای سیردریا مستقر بودند و آنجا در قرن چهارم ه . ق. (دهم میلادی) مقر اصلی اغزان بود. در کتب جغرافیایی عرب، ترکمان (الترکمان یا الترکمانیون) فقط توسط مقدسی در شرح چند شهر واقع در شمال و شمال غربی «اربیجاب» یا «سیرام» -که موقعیت آن درست معلوم نیست- آمده در باب اصل واژهٔ ترکمان در قرن پنجم به درستی معلوم نیست که آن را از ترکیب فارسی «ترک مانند» گرفتهباشند.
ترکمنها از جمله ملل تأثیرگذار در تاریخ هستند. دولتهای بزرگ ترکمن که در ایران دورهٔ اسلامی حکومت کردهاند:
•·········· سلجوقیان (۴۲۹ ه. ق. – اواخر قرن ششم)
•·········· قره قویونلو (۷۸۰ – ۷۴۸ ه . ق.)،
•·········· آق قویونلو (۷۸۰ – ۹۸۰ ه . ق.)
موسیقی ترکمنی
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی، تامدیره یا تنبوره و یا همان دوتار است. همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد و در دههٔ اخیر برخی، به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آوردهاند.
نوشتن دیدگاه