شهرستان اردبیل با داشتن تاریخی طولانی و پر فراز و نشیب دارای یادگارهای زیادی ازجمله قلاع تاریخی و باستانی، زیارتگاهها، تپه های تاریخی و باستانی و... از ادوار مختلف تاریخی می باشد. این شهرستان در دوره های مختلف مرکز آذربایجان بوده است و همچنین برخاستن حکومت قدرتمند صفویان از این شهر سبب اوج گرفتن دوباره این شهر شده بود. این شهرستان به عنوان مجموعه زیبایی از اماکن تاریخی، مذهبی، آیین های سنتی و... است. اردبیل در طول تاریخ، به نام های گوناگونی از جمله آرتاویل، دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان، دارالامان و شهر مقدس ملقب بودهاست به علت قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم، از رونق اقتصادی بسیار خوبی برخوردار بوده است.
قلعه ها
نارین قلعه
این قلعه در داخل شهر اردبیل و در کنار رودخانه بالیقلو چای قرار دارد که در اصل در دوران گذشته، کهندژ یا ارک شهر اردبیل بود که دارای برج و باروی محکمی بود . نارین قلعه که از قدمت و تاریخ ساخت آن اطلاع دقیقی در دست نیست ، دژ حکومتی شهر اردبیل بود و در جنگهای ایران و روس مرکز ذخیره لوازم جنگی بشمار می رفت .
قلعه یا برج شاطر
برج شاطر در روستاى صومعه و 5 كیلومترى اردبیل در یك فضاى وسیع و گسترده و در حوالی تپه های باستانی که بیشتر آنها مرب.ط به دوره های پیش از اسلام به ویژه دوره اشکانی می باشد بنا شده است. برج از داخل استوانه و از خارج ده ضلعى با طول اضلاع ۲/۶۳ متر است و ازارهاى سنگى به ارتفاع ۱/۵ متر و مركب از چهار رج سنگ تراش دارد. بر روى پایه سنگى، جرزهاى دو وجهى آجرى و در فاصله آنها قابسازىهاى آجرى با طرحهاى مختلف انجام شده است.
ورودى برج در ضلع شرقى و در بالاى پایه سنگى واقع شده كه پنج یا شش پله در برابر آن قرار داشته است. از كتیبه و پوشش بنا چیزى برجا نمانده است، ولى از شیوه معمارى برج و شباهت آن با مقبره چلبى اوغلو در سلطانیه چنین برمىآید كه احتمالاً از بناهاى قرن هشتم هجرى باشد.
قلعه خسرو
این قلعه در ۳۰ کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد که با شیوه خشکه چین سنگی با مصالح سنگی بدون استفاده از ملات ساخته شده و به دوره ۱۷۰۰تا ۱۴۵۰سال پیش از میلاد تعلق دارد.
محوطه باستانی قلعه خسرو متشکل از دو قلعه و یک گورستان است، یکی از این قلعه ها بر بالای کوه شوش داغی واقع شده است. محوطه گورستان در قسمت جنوبی کوه شوش داغی واقع شده و در محوطه نسبتاً وسیعی گورهای آن پراکنده شده است.
بقعه ها
بقعه شیخ جبرائیل كلخوران
بقعه شیخ جبرائیل كلخوران که پدر شیخ صفی الدین اردبیلی، جد سلاطین صفوی می باشد در روستای كلخوران در 3 كیلومتری اردبیل قرار دارد . مقبره شیخ امین الدین جبرائیل به صورت یك هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته است. سمتی از بنا در پاكار از سنگ های منتظم اجرا شده كه بر روی آنها دیوارهای جانبی بقعه از آجر ساخته شده است. در نمای بیرونی بقعه از تزئینات كاشی بصورت تلفیقی استفاده شده است.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
محل كنونی بقعه شیخ صفی الدین حدود 700 سال پیش باغ بزرگی بنام اسفریس بوده است كه شیخ صفی الدین اردبیلی در بخشی از آن باغ بزرگ به ارشاد و تدریس مریدان خود می پرداخت. شیخ صفی الدین اردبیلی در سال 735 هجری قمری در سن 75 سالگی درگذشت وی از بزرگان عرفان و تصوف در ایران به شمار می رفت و از نفوذ مذهبی بالایی برخوردار بود.
از شیخ صفی آثار مكتوبی چون دیوان اشعار و تفسیرقرآنكریم برجای مانده است. طبق وصیت وی او را در محل تدریسش و در مدرس خود با ساختن یك برج مقبره ای بنام الله الله دفن كرده اند. وجه تسمیه آن وجود نام مبارك الله در متن ساقه برج آن با خط بنایی معقلی است.
در دوره صفوی باعنایت ویژه شاهان، این مجموعه در نهایت دقت تكمیل و تزئین شد تا جائیكه آدام اولیاریوس بقعه را با مساحتی نزدیك به 21 هزار مترمربع به بهشت موعود خداوندی تشبیه می كند. بقعه وسیع و دیدنی شیخ صفی با سقوط سلسله صفویه چنان مورد بی مهری و عناد واقع می شود كه هم اینك كل مساحت عرصه و اعیانی این مجموعه كمتر از 7 هزار متر مربع است و از اشیاء و لوازم نفیس آن جز نامی غرور آور و یادی تلخ برای نسل امروز باقی نمانده است.
بقعه امام زاده صالح
در محله ملا مؤمن و پشت بقعه شیخ صفى الدین اردبیلى مسجد و مقبرهاى قرار گرفته كه به نام امامزاده صالح و یا «اوغلان امامزاده سى» معروف مىباشد. مجموع بنا شامل رواق، حرم، صحن و مسجد مىباشد و نماى جنوبى آن مركب از ایوانى با طاقى نیم گنبد و تزئینات كاشیكارى است. این بنا در زمان شاه عباس اول در سال 1130 ه.ق احداث گردیده است.
بقعه کورائیم
روستای كورائیم واقع در 30 كیلومترى جنوب اردبیل و در مسیر راه كورائیم به جغجغ واقع شده است. بقعه كورائیم در مغرب روستای کورائیم و در دامنه یك تپه كه به صورت گورستانى درآمده، قرار دارد. سبك بنا نشانگر معمارى اواخر دوران مغول مىباشد.
تپه های تاریخی و باستانی
تپه میراشرف
تپه میراشرف مربوط به هزاره دوم دورانهای تاریخی پس از اسلام است و در غرب جاده قدیم اردبیل به مشكین واقع شده است. این تپه در کنار امام زاده میراشرف مجموعه زیبایی را به وجود آورده اند.
مساجد و امام زاده ها
امام زاده سید حمزه
این بقعه در جنوب غربی حریم بقعه شیخ جبرائیل، پدر بزرگوار شیخ صفی الدین اردبیلی در روستای كلخوران واقع شده و از لحاظ سـاختار مشابه مقبره های دیگر موجود در آن محـدوده می باشد. دورتا دور مقبره امامزاده را سكـوی سنگی احاطه كرده و بدنه بیرونی بنا با قاب بندی ساده در پایین و هره چینی در بالا بسته شده است. ورودی بقعه از سمت شمال بوده و ارتفاع بسیار پایینی دارد به طوری كه هنگام وارد شدن باید كاملاً خم شد. در داخل بقعه كاغذی بدین متن بر دیوار نصب گردیده: «پنج نفر، حمزه، قدرالدین، قوم الدین، بدرالدین و صدرالدین قدس الله اسرار از بغداد روی به ولایت ری نهادند چون به شهر ری رسیدند متفرق شدند. حمزه و صدرالدین روی به ولایت اردبیل نهادند، و آن جا را موطن خود ساختند.
امام زاده صالح
زیارتگاه مبارکه امامزاده صالح (ع) در میدان عالى قاپوى شهرستان اردبیل و حریم بقعه شیخ صفى الدین اردبیلی واقع شده است. نسب امامزاده صـالح به حضرت امام موسى کاظم (ع) می رسد که از برادران دیگر وی به نام سید عبدالعزیز درمحله نیار به خاک سپرده شده است. این حضور از بقاع متبرکه اهل بیت حضرت موسی کاظم (ع)، سیماى شهر مذهبى اردبیل را جلا وعظمت خاصی بخشیده است.
بقعه متبرکه این امامزاده در بافت تاریخى شهر اردبیل، در خیابان سى مترى، کوچه حاج میرصالح قرار دارد. بانو حلیمه خاتون دختر موسى ابن جعفر و خواهر حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) و یکى از امامزاده هاى واقع در اردبیل مى باشد. وى به واسطه اینکه فرزند امام موسى کاظم و خواهر امام رضا (ع) است، از ارج و قرب والایى در نزد مردم اردبیل برخوردار بوده و جایگاه ویژه اى در دل مردم شهر پیدا کرده است.
امام زاده میراشرف
امام زاده میراشرف در داخل شهر اردبیل و در محله میراشرف قرار دارد. در جوار مقبره تپه تاریخی میراشرف قرار گرفته است. این بنا درشرق دارای نورگیر و در دو ضلع دارای طاقچه می باشد. نوع قوس به كار رفته پنج او هفت تند بوده و در پاكار قوس ها كلاف بندی چوبی كه برای دفع نیروهای كششی كار گذاشته شده مشهود می باشد.
امام زاده سید محمود(ع)
این بزرگوار از اولاد امام موسی بن جعفر (ع) می باشد قبر شریفش در پشت مسجد سنگی روستای كلخوران واقع است و به احتمال قوی قبل از خاندان صفوی در اردبیل حضور داشته در حال حاضر اطاقكی بر مزار شریف ایشان موجود است.
امامزاده سید محمد اعرابی
سید محمد اعرابی بن ابو محمد قاسم بن سید حمزه بن امام موسی بن جعفر (ع) یكی از معتبرترین امام زاده ها از نظر اسناد و مدارك می باشد این بزرگوار در اواخر قرن سوم هجری قمری به اردبیل تشریف آورده اند و به احتمالی علت حضور ایشان در خطه اردبیل جد بزرگوارش جناب سید حمزه می باشد .این مقبره در شمال غربی مقبره شیخ جبرائیل کلخوران واقع شده است.
امام زاده سید صدرالدین
بقعه مبارکه امامزاده صدرالدین در کیلومتر سیزده جاده اردبیل به مشگین شهر، در وسط اراضی زراعی واقع شده است. ایشان از فرزندان امام موسی کاظم (ع) می باشند، که از بغداد به اردبیل آمده و در شهر ساکن شد و در اردبیل درگذشت.
مقبره صدرالدین عمارت بسیار قدیمی دارد. جنوب آن باغ امامزاده و شمالش حیاط بزرگ دهقانی است و خادم بقعه در آن زندگی می کند. در ورودی بقعه در سمت شمال آن است و به راهرو باریکی باز می شود که از شرق به غرب کشیده شده و در دو انتهای راهرو به دو حجره برای بیتوته کردن زائران منتهی می گردد. در وسط این دالان در ضلع جنوبی آن، دری است که به مقبره باز می شود. قبر در وسط اتاقی است که تقریباً ۶*۵ متر ابعاد آن می باشد و گنبد کم ارتفاع کهنه ای سقف آن را تشکیـل می دهد.
مسجد جمعه
این بنا در شمال شرقی شهر ، بین محله های پیرشمس الدین و عبدالله شاه بر روی تپه مرتفعی واقع گردیده و یكی از قدیمی ترین مساجد شمال غربی ایران است. با توجه به حفاریهای باستان شناسی كه در محوطه اطراف این مسجد صورت گرفته بقایای شبستان های ستوندار در بخش شرقی و شمالی و هم چنین آثاری از كتیبه های متعلق به قرن سوم و چهارم ه.ق. كشف گردیده است . اصل بنای كنونی مسجد در دوره سلجوقیان بر روی بقایای كهن تری ساخته شده كه درنتیجه حمله مغول حدود سال 620 هجری ویران و درحدود سال 650 هجری مجدداً باز سازی گشته است . بر بدنه مناره دو سنگ نبشته به تاریخ های 878 و879 ه.ق نصب شده كه مربوط به اوزون حسن حكمران آق قویونلو است.
مسجد میرزا علی اکبر مجتهد
مسجد مجهز و مجلل میرزا علی اکبر در مرکز اردبیل نزدیک بازار واقع شده و دارای دو در است . از جاذبه های این بنا ، دو منبر است که یکی مشبک چوبی و دیگری به صورت صندلی بازودار و چرخدار است .
مسجد اعظم اردبیل
این مسجد تا اندازه ای نوساز ، با سبک نو و در ابعاد قابل توجه که از گنبد الله الله شیخ صفی تقلید شده ، ساخته شده است . مؤذنه مسجد در زمان قاجاریه و به سبک آن دوره ساخته شد ولی در سال های اخیر دوباره بازآفرینی شده است .
مسجد حسینیه میرزاده خانم اردبیل
این مسجد در نزدیکی میدان قیام در داخل کوچه میرزاده خانم در پنجاه متری خیابان جمهوری اسلامی واقع شده ، شامل یک باب مسجد بزرگ ، یک باب سالن فاطمیه و شبستان می باشد که بقعه شریف سیده خانم بنام میرزاده خانم با ابعاد حدود 3×3 متر با سقف آینه کاری و دیوار و کف مرمریت در قسمت غربی مسجد جای گرفته ، دارای ضریح فلزی با روکش استیلی می باشد . آرامگاه او مورد توجه و زیارت اکثر اهالی محل و در بعضی موارد مورد توجه مردم سایر محلات نیز می باشد .
سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) مسجد سلیمان اردبیل
سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) درکنار خیابان شیخ صفی و در جنب مجموعه تاریخی شیخ صفی الدین در کنج جنوبی غربی مسجد قرار دارد که از سالیان قدیم مورد توجه مردم مسلمان منطقه می باشد . ساختمان مسجد در سال 74 تخریب شد که در مدت پنج سال با کیفیت بسیار بالایی با زیربنای 550 متر مربع با یک گنبد و دو مناره بسیار جالب ساخته شده است. این سقاخانه دارای مسجد ، زیر زمین برای برگزاری مراسم خانمها و شبستان می باشد که اکثر قسمتهای بیرونی و داخلی ساختمان از کاشی سنتی خشتی و معرق و سنگ کار شده است .
مسجد جنت سرا
این بنا در ضلع شمالی صحن اصلی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع است و از ساخته های شاه طهماسب اول به شمار می آید. این بنا به نظر می رسد كه برای مراسم صوفیانه استفاده می شده است . نمای اصلی ایوان ، با كاشیكاری زیبا و كتیبه های قرآنی تزیین وجلوی آن به پنجره بزرگ مشبك گره چینی از جنس فلز مسدود شده است. بر روی دیوار شمالی داخل بنا ، طاق نمای بزرگ پنج ضلعی ایوان مانندی وجود دارد كه بالكن كوچكی در بالای آن ساخته اند واز طریق پلكان كوتاهی واقع در عقب طاقنما بدان می توان رسید. همچنین در دیوارهای شمال وغرب بنا نیز درهایی تعبیه شده كه به اتاقهای مجاور راه دارد جرز های عظیم این مسجد ، با ترفندهای مختلفی ، سبك و تو خالی ساخته شده است.
مسجد کلخوران
این مسجد در روستای كلخوران ، سه كیلومتری اردبیل واقع گردیده است. پوشش این مسجد بر روی ستونهای ساده ای قرار دارد. نمای بیرونی بنا با طاق نماهای آجری و پنجره های مشبك و تزیینات آجری نماسازی شده است. سر در ورودی مسجد دارای طاق نماهای كم عرض و مرتفع با نیم ستون های آجری بوده و بنای مسجد متعلق به دوره قاجار است.
پل ها
پل سامیان اردبیل
این پل قدیمی روی رودخانه قره سو در ۱۵ کیلومتری اردبیل در مسیر راه شوسه اردبیل - گرمی قرار دارد. پل سامیان دارای شش چشمه بوده و منسوب به دوره صفویه است. این پل، نام خود را از روستای سامیان که در کنار آن قرار دارد، گرفته است.
پل کلخوران اردبیل
این پل، روی رودخانه ای که از مرکز کلخوران می گذرد واقع شده و دارای سه دهانه با پایه های سنگی و طاق و دیواره آجری است. در بعضی قسمت های آن از سنگ قبرهای قدیمی استفاده شده که با توجه به نوشته های روی آن ها، بنای این پل مربوط به دوره صفویه است.
پل سید آباد (پیر مادر) اردبیل
پل سید آباد روی رودخانه بالیقلی در اردبیل قرار دارد و منسوب به دوره صفویه است. مصالح ساختمانی آن سنگ، آجر، ملاط گچ و آهک است.
پل یعقوبیه اردبیل
این پل روی رودخانه بالیقلی در اردبیل ساخته شده است. پل یعقوبیه 5 دهانه دارد و منسوب به دوره صفویه می باشد.
پل ابراهیم آباد اردبیل
پل ابراهیم آباد روی رودخانه بالیقلی در اردبیل بنا شده است. این پل پنج دهانه دارد و منسوب به دوره صفوی است. مصالح ساختمانی آن در پایه ها از سنگ و آجر در طاق ها با ملاط گچ و آهک است.
پل های تاریخی داش کسن اردبیل
این پل نیز با هفت دهانه روی رودخانه بالیقلی چای اردبیل بنا شده و مربوط به دوره صفویه است. پایه های آن سنگی، طاق هایش ضربی جناقی بوده و با آجر ساخته شده است. ملاط ساختمان پل گچ و آهک است.
پل قره سو اردبیل
پل قره سو (زاغالان) نیز روی رودخانه بالیقلی در اردبیل بناشده است. این پل هفت دهانه دارد و هم چون دیگر پل های این رودخانه، به دوره صفویه منسوب است. پل «قره سو» را میر حمزه اردبیلی ننه کرانی متوفی به سال ۱۳۳۰ هجری قمری تعمیر و بازسازی کرده است.
موزه ها
موزه مفاخر دینی
این موزه که در خانه تاریخی میرفتاحی شهر اردبیل راه اندازی شده و به محلی برای رؤیت و آشنایی با ریشههای عمیق دین باوری مردمان استان تبدیل گشته که این روزها پذیرای صدها محقق و ایرانگرد مشتاق امور فرهنگی است.
در این موزه که با هدف معرفی چهرههای علمی و فرهنگی استان در حوزه دین و ترویج مذهب تشیع تاسیس شده، آثار، عکس ها، نقاشی از چهره و سوابق علمی و ادبی و خدمات دینی علمای شناسایی شده که اغلب مربوط به تاریخ معاصر این خطه هستند، نگهداری میشود.
موزه تخصصی باستان شناسی
در این موزه انواع سفالینه های ساده و منقوش، ظروف شیشه ای، چینی های آبی و سفید ، ابزار و ادوات مفرغی از دوره های مختلف تاریخی منطقه گردآوری و در معرض نمایش گذاشته شده اشت. علاوه بر این در کنار این موزه، یک سایت باستانی و تاریخی به وسعت یک هزار و ۸۰۰ متر مربع راه اندازی شده، که بخشی از تاریخ و تمدن اشکانی منطقه بوینی یوغون شهرستان نیر را معرفی می کند. در این موزه ۵۰۰ اثر تاریخی متعلق به این استان نگهداری می شود و در بخشهای مختلف آن نسخ خطی، سکه ها، آثار سفالی و شیشه ای به نمایش در آمده است.
موزه سنگ و کتابخانه تخصصی بقعه شیخ صفی
از ۲۰۰ قطعه سنگ قبر موجود در محوطه شهیدگاه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، تعداد زیادی به منظور استفاده در این موزه انتخاب شده است.این سنگ قبرها بیشتر متعلق به دوره صفویه هستند و همه آنها را می توان در زیر طاق نماهای محوطه شهیدگاه مشاهده کرد. موزه دارالحدیث واقع در بقعه شیخ صفی از جمله موزه های فرعی این مجموعه است ، این موزه در واقع کتابخانه تخصصی صفویه است و بسیاری از کتابهای مرتبط با دوران صفویه پس از گردآوری در آن نگهداری می شود.
موزه چینی ها یا چینی خانه
این موزه در داخل مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و در محلی به نام چینی خانه دایر شده و حاوی یکصد قطعه اشیا و ظروف چینی مربوط به دوران صفویه است.در این قسمت از بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که برخی از آثار به جای مانده از دوران صفویه نگهداری می شود، از سیستم نورپردازی علمی متناسب با فضای موزه استفاده شده و رنگ های عرفانی مطابق با خاصیت و کاربری عمارت در فضای آن به کار رفته است. اگرچه این موزه را "چینی خانه"می نامند، اما آثار دیگر تاریخی نیز در این موزه نگهداری می شوند.
موزه مردم شناسی
این موزه در محل حمام تاریخی آقانقی (ظهیرالاسلام) شهر اردبیل واقع در میدان عالی قاپو دایر شده و هم اکنون در این محل ۳۳ نوع مجسمه با پوشش محلی و آیینی مردم استان اردبیل به نمایش در آمده و همچنین آثار و دست نوشته های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه نیز در این موزه جمعآوری و عرضه شده است. این موزه محل مناسبی برای آشنایی با نحوه زندگی ، آداب و رسوم ، پوشش محلی مردان و زنان ، نحوه پخت غذاهای محلی و آیینهای خاص این استان است.
موزه صنایع دستی
این موزه که در محل حمام تاریخی شیخ ، پشت بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی افتتاح شد، در واقع شامل مرمت یک باب حمام تاریخی به جای مانده از دوران صفویه است و در آن ۳۰۰ قطعه اشیای معاصر صنایع دستی استان شامل محصولات ۲۵ رشته صنایع دستی از قبیل گلیم ، ورنی ، شیشه ، معرق چوب ، سازهای سنتی ، سفال ، قلم زنی ، تراش روی شیشه، نقاشی روی شیشه ، فرش، منبت چوب، حجاری، خراطی، نازک کاری روی چوب، بافته های عشایری، آهنگری، مسگری تزیینات روی سفال ، مفرش و صنایع دستی چرمی در معرض دید مردم قرار گرفته است.در این موزه چهار رشته صنایع دستی نیز به صورت کارگاهی با حضور استادان برجسته به منظور آشناسازی بازدیدگنندگان با نحوه تولید آثار صنایع دستی استان در معرض بازدید علاقه مندان قرار گرفته است.
خانه های تاریخی
خانه رضا زاده
خانه مرحوم رضازاده در محله اوچدكان در اردبیل واقع شده كه قدمت آن مربوط به اواخر دورة قاجاریه می باشد. سردرب ورودی خانه در منتهی الیه جنوب شرقی بنا در مقابل میدانچه ای قرار گرفته كه توسط هشتی به محوطه حیاط وارد می شود. بخش اعیانی ساختمان در دو طبقه به مساحت 640 مترمربع و پلان نعلی شكل ساخته شده كه طبقه اول دارای 4 اتاق گوشواره با یك راهروی میانی و نیز راهروی دیگر عمود بر آن است كه توسط دو دسته پله موجود در آن دو طبقه فوقانی به هم مرتبط می شود و طبقه دوم نیز دارای دو اتاق گوشواره با یك تالار یا شاه نشین در وسط می باشد.
خانه ابراهیمی
خانه تاریخی ابراهیمی که در كوچه شهیدگاه و تقریبأ در مرکز شهر اردبیل قرار گرفته ، متعلق به مرحوم سید هاشم ابراهیمی بوده و درحال حاضر تحت مالكیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل قرار دارد. عمارت اصلی بنای مذکور که شامل دو طبقه همكف و زیرزمین می باشد دارای تالار نسبتا بزرگ و زیبایی است و با یك فضای هشتی كوچك از معبر كوچه وارد حیاط مستطیلی می شود. ساختمان دارای نمای آجری است كه روی دیوارهایی با ازاره سنگی به ارتفاع یك متر استوار شده است تالار كه بخش مهمی از بنا را تشكیل داده است، شامل دو رواق و یك شاهنشین است كه با پنجره های مشبك ریز با شیشه های الوان به صورت ارسی زیبا تزئین یافته است. از جمله تزئینات بكار رفته در تالار این بنا می توان به مقرنس ها، گچ بریها، نقاشیها و كتیبه های با ارزش اشاره کرد. سقف اتاق شاهنشین در وسط به شکل ترنج گچ بری شده كه مركز آن بصورت یك گل گرد و مدور با برگهای بلوط پهن شده، پوشانده شده است. در چهار گوشه سقف، لچك مركب از نقش اسلیمی واقع شده است كه با برگ بلوط های مشابه وسط سقف با سه ردیف حاشیه قاب گرفته شده است .این سقف گچ بری شده توسط مقرنسهای زیبایی به نقاشی ها و کتیبه های موجود در دیوارهای پیرامون اتصال می یابد.
خانه ارشادی
خانه ارشادی در شهر اردبیل، خیابان کاشانی، کوچه اوچدکان واقع شده است. خانه ارشادی اردبیل باقیمانده ای از یک خانه بزرگ اربابی می باشد که در دوره های مختلف تفکیک، تخریب و نوسازی گردیده است و در بدو احداث دارای کاربری مسکونی بود یکی از بناهای تاریخی شهر اردبیل است که در اواخر دوره قاجار ساخته شده است.
خانه وکیل الرعایا
این بنا در بافت قدیمی شهر و در محله طوی واقع شده است که مربوط به دوران قاجار است. تالار یکی از بخش های باارزش این بنا است که در قسمت غربی ساختمان قرار دارد و ابعاد آن 10 در 5 متر است. ظلع شرقی تالار دارای پنجره ارسی با شیشه های رنگین است که در سمت ایوانی که با چهار ستون چوبی شکل می گیرد، قرار گرفته اند. آیینه کاری و مقرنس کاری ها با نقاشی های پیرامونی، از ویژگیهای درون تالار هستند. این ساختمان هم اکنون مقرر بنیاد ایرانشناسی اردبیل است.
خانه مروج
این ساختمان در سال 1311 ه.ق بنا شده و از نظر معماری جزو بناهای درونگرا محسوب می شود که بخش اندرونی آن از بین رفته است. هشتی ورودی ضمن آنکه یک فضای ارتباطی است مانع دید مستقیم از بیرون به فضای درون می شود.
خانه صادقی
خانه صادقی در سال ۱۲۸۳ه.ق ساخته شده و یکی از یادگارهای دوران قاجار به شمار می رود، این بنا یکی از مجموعه بناهای سه گانه (خانه مبشری، خانه خادم باشی، خانه صادقی) است که در بافت قدیم، محله اوچدکان قرار گرفته است. ساختمان مرکزی بیرونی و ساختمان غربی کاربرد اندرونی داشته و هسته اصلی بنا رو تشکیل می دهد. ساختمان بیرونی شامل یک شاه نشین در قسمت مرکزی بوده که مقنس کاری، نقاشی دیواری، پنجره های ارسی بزرگ هفت دری و سه دری با طرح اسلیمی و نیز تذهیب و کتیبه آیه الکرسی با خط نستعلیق در دور تا دور بنا، تزیینات آن را تشکیل می دهند.
خانه مناف زاده
خانه مناف زاده مربوط به دوره پهلوی اول است و در اردبیل، میدان سرچشمه، کوچه رحمانی واقع شده است. این خانه (کوشک) که پلان مستطیلی دارد با هره چینی آجری (دوال بندی و طرح و نقوش هندسی) در نما، تزیین شده است .در حال حاضر این بنا ساختمان اداری حوزه هنری اردبیل است.
خانه مبشری
این بنا یکی از مجموعه بناهای سه گانه (خانه مبشری، خانه خادم باشی، خانه صادقی) است که در بافت قدیم، محله اوچ دکان قرار گرفته است. خانه مبشری یکی از آثار دوران قاجاریه می باشد. این بنا هشتی ورودی و حیاط اندرونی و بیرونی دارد. مصالح دیوارهای بیرونی از کاه و گل بوده و تنها سر درب نمای داخلی بنا آجرکاری شده است.
کلیسا
کلیسای مریم مقدس
در مركز شهر اردبیل در كوچه ای به نام اونچو میدان، كلیسای متروكه ای وجود دارد كه كم تر از دو قرن قدمت دارد. شكل كلی بنا به صورت مستطیل و شكل داخلی آن فضایی مربع شكل با چهاردرگاه بلند است. بنا دارای یك طاق جناقی است كه روی آن گنبدی آجری به شكل چتر قرار گرفته است. پنجره هایی كه در پایین گنبد و در بدنه دیوار ساخته شده اند، نور داخل كلیسا را تامین می كنند.
محراب كلیسا در قسمت شرق بنا واقع شده و مزین به تزیینات نقاشی، به صورت ترنج با گل هایی به رنگ سبز روشن و نارنجی در زمینه لاجوردی است. اندكی تزیینات نیز درازاره كلیسا به چشم می خورد. در چوبی كلیسا با تزیینات هندسی زیبا، یادگار میرزاییان از ارامنه اردبیل بود كه به یاد بود گالوست میرزاییان پدر خانواده ساخت و به كلیسا اهداء كرد.
خانه آصف
این بنا مربوط به دوره قاجار می باشد. ساختمان آصف خانه ای یک طبقه و یک نیم طبقه به عنوان بالاخانه است. خود ساختمان تقارن محوری دارد. راهرویی به نام تختگاه که دسترسی به سایر فضاها رو امکان پذیر می کند. در انتهای این راهرو دری جهت ورود به فضاهای خدماتی قرار دارد. از دو ضلع جانبی آن دسترسی به فضایی به نام اتاق سه دری و یک اتاقک پستو در پشت آن انجام می گیرد. در طرف دیگر وارد اصلی ترین اتاق این بنا، اتاق هفت دری می شویم که پنجره های آن با ارسی های زیبایی با نقوش گره بندی و شیشه های رنگی تزئین شده، در پشت این اتاق سه اتاقک بصورت پستو قرار گرفتند که توسط ارسی هایی از این قسمت جدا شده است. داخل این پستوها تزئیناتی از جمله بخاری دیواری و نقاشی دیده می شود و روی این فضا سه اتاقک با عنوان بالاخانه قرار گرفته و بقیه فضاها عیناً بصورت قرینه در ضلع دیگر اتاق هفت دری تکرار شده اند.
دبیرستان صفوی
این بنا در دوران پهلوی اول و توسط معماران آلمانی طراحی و اجرا شده است. مصالح به کار رفته عبارت از اره سنگی به ارتفاع حدود 1.20 متر و آجر در بدنه ها است. این ساختمان مثل اکثر بناهای هم عصر و هر طرح خود دو بازو است که در دو طبقه اجرا شده اند.
ساختمان فرمانداری
این بنا در سال 1310 ه. ق ساخته شده است. ساختمان فرمانداری به صورت نئوکلاسیک ایرانی اجرا شده و دارای فرم پلانی "V" شکل است و در واقع اصول معماری ایرانی در کالبد بنا با مصالح جدید و به کارگیری تکنیک ساخت اروپاییان پیاده شده است. در زیرزمین بنای اصلی این ساختمان طاق های آهنگ به کار رفته است. قسمت شاه نشین به صورت مرتفع و دو بازوی کناری در دو طبقه اجرا شده، پیش بینی سیستم های تاسیساتی الکتریکی و بهداشتی از مشخصه های ساختمان در مقایسه با وضعیت کالبدی و اجتماعی شهر در زمان احداث بنا به شمار می رود.
حمام های تاریخی
حمام حاج شیخ
این حمام در کوی عالی قاپوی اردبیل واقع شده است. در ورودی آن ساده ولی دارای هشتی بسیار زیبا با گنبدکروی است. رختکن حمام دارای چهار رواق و ستون های هشت ضلعی دارد که طاق های جناغی مختلف بلند و کوتاه روی آن ها قرار دارد.
حمام پیر
این گرمابه در محله سرچشمه اردبیل واقع شده و به جز هشتی و در ورودی، بقیه ساختمان آن تا حدودی شکل قدیمی خود را حفظ کرده است.
حمام پیر عبد الملک
این حمام در محله پیر عبد الملک اردبیل واقع شده است. رختکن آن به صورت چهار تاقی با گنبد کروی است. بین رختکن و داخل حمام، محوطه کوچک سکوداری وجود دارد که برای حفظ تعادل هوا بین این دو فضا ساخته شده است.
حمام پیرزرگر
این حمام دارای سکوهای قدیمی، شاه نشین، کف سنگفرش و حوض سنگی هشت ضلعی با چهار بازوی سنگی است که با یک پله کوچک به سکوی رختکن منتهی می شود. داخل حمام به صورت چهار تاقی بلند با آویزهای متعدد و یک گنبد کوچک است. در یکایک دیوارهای این حمام نقاشی های قدیمی دیده می شود.
حمام اوچ توکان
این حمام در محله اوچ دکان اردبیل واقع شده است. دهلیز این حمام محوطه شش ضلعی با شش تاقچه است و رختکن آن نیز چهار تاق عریض و کم عمق دارد. سطح دیوارها، آویزها و سطح رختکن با اسلیمی های گل و برگ ساده با اسلیمی توریقی ساده، صحنه های تشریفاتی مربوط به خادم ها، ترنج، گل های شاه عباسی و گلبرگ های ریز با نقاشی های مختلف مزین شده است که تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد.
سایت های تاریخی و باستان شناسی
روستای صخره ای و باستانی ویند در حدود 5 كیلومتری جنوب و جنوب غربی سرعین و در نزدیكی جاده اردبیل - نیر قرار گرفته است. این روستا دهكده ای سنگی با مجموعه ای از خانه های سنگی منفرد به صورت یك پدیده معماری تاریخی و باستانی استثنایی وجود دارد كه شكل كنده شدن این منازل در زیر تپه های سنگی و رسوبی و نوع كنده شدن آنها كه نهایتاً منجر به آفرینش چنین آثاری شده است، در نوع خود كم نظیر می باشد.
سفال هائی مربوط به دوره اشكانی، سفال ها و قوس های جناغی در كنده های صخره ای شبیه به آثار ساسانیان همچنین آثار و علائمی مربوط به دورانهای اسلامی مانند سلجوقی، تیموری و صفوی كه حكایت از استمرار استفاده از این خانه های سنگی در طول تاریخ می باشد.
بعضی از این تپه ها به عنوان محل نگهداری اسراء و زندانیان بوده است و سكوی سنگی آن جهت نگهبانی و استراحت نگهبانان بوده است.
مجموعه بازار تاریخی اردبیل
این مجموعه به عنوان یکی از نمونه های بازارهای تاریخی ایران می باشد. بازار قدیمی اردبیل که بافت قدیمی آن تا حدودی حفظ شده، قسمت های اصلی از راسته های پیرعبدالملک، قیصریه، کفاشان، علافان، زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقو سازان و آهنگران تشکیل شده است.سراهای آنها عبارتند از: سرای خشکبار، گلشن، وکیل، زنجیرلو، حاج احمد، حاج شکر، مجیدیه، امام جمعه و دوگوچی. اهمیت بازار اردبیل در دوران صفویه بیشتر به دلیل تجارت ابریشم و حضور کاروانیان در این بازار بوده است.
نوشتن دیدگاه