اطلاعات عمومی
موقعیت و وسعت:
استان گُلِستان از استانهای شمالی ایران است. مرکز این استان، گرگان است. گرگان (که به یونانی هیرکانیا گفته میشد) یکی از شهرهای مهم ایران در طول تاریخ بودهاست
در محدوده جغرافیایی ۵۴ درجه تا ۵۶ درجه طول شرقی و ۳۶٫۳۰ تا ۳۸٫۱۵ عرض شمالی و در بین استانهای مازندران، سمنان و خراسان شمالی قرار دارد. این استان به دلیل جایگاه جغرافیایی ویژهٔ خود از آب و هوای گوناگونی برخوردار است. بخشی از رشته کوه البرز شرقی از غرب به سوی شرق استان کشیده شده که گرایش زیادی به سوی شمال شرقی دارد و رفتهرفته از بلندی کوههای آن کاسته میشود. بیش از ۳/۲ این جلگه آب و هوای خشک و نیمه خشک دارد که هر چه به سوی شمال و مرز ترکمنستان نزدیک میشویم بر خشکی آن افزوده میشود. ۳/۱ دیگر، که مانند نواری سبز بین بخش کوهستانی در جنوب و بخش خشک و نیمهخشک در شمال جای گرفتهاست، آب و هوای معتدلی دارد و از نظر کشاورزی بسیار پر بازدهاست. بیشتر شهرها و روستاهای استان نیز در این ناحیهٔ سرسبز جای گرفتهاند.
آب و هوا:
دو تودهٔ هوا در تعیین آب و هوای استان نقش مهمی دارند. تودهٔ شمالی از سیبری به استان وارد میشود و طی پاییز و زمستان با ریزش برف در بلندیهای جنوبی و باران در کوهپایهها و نوار معتدل میانی همراه میشود. تودهٔ دیگر، تودهٔ غربی از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه سرچشمه میگیرد و در زمستان به بارندگی و در تابستان به افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای استان میانجامد. بنابراین، بیشترین بارندگی در ماههای زمستان و کمترین آن در ماههای تابستان دیده میشود. با این همه، نیمهٔ شمالی استان، بخش نیمهخشک و خشک، از کمترین بارندگی بهرهمند است و به دلیل تبخیر زیاد آب، زمینهای شور و کمبازده نیز بسیار دارد.
ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی
مراسم ها:
نوروز خوانی :
از اوایل اسفند ماه هر سال در اکثریت شهرهای استان ، نوروزخوانان محلی با چوب دستی و کوله پشتی که بر پشت خود می گذاشتند با خواندن اشعار بر وصف نوروز، بهار را نوید می دادند و به در خانه های مردم می رفتند و مردم هم به فراخور توانایی مالی خود، انعامی به نوروزخوانان می دادند. این هدایاعمدتا“ برنج، قند،حتی لباس، روسری و سکه پول بود تمامی افراد محل بر گرد نوروزخوانان می آمدند و ورودشان را به فال نیک می گرفتند.
در واقع « نو بهار » قبل از عید، فراررسیدن عید و بهار را نوید می داد. آنها غالبا“ دو نفر بودند که در کوچه و خیابان به راه می افتادند و جلوی هر خانه ای اشعار می خواندند : « صد سلام، صد علیک، صاحبخانه، سلام علیک، آمده تنه خدم، با عزت و حرمت، فردا روز قیامت، خدا بده رحمت و . . . »
چهارشنبه سوری :
آخرین چهارشنبه ماه سال است که مردم از کوچک تا بزرگ بر روی کوه وپای آتش اشعار «زردی من از تو، سرخی تو از من »را می خوانند و در اکثریت روستاهای این منطقه در همین هنگام شب کوزه های آب نمک را می شکنند. زیرا معتقد بودند با خرید کوزه نو برکت خانه در سال نو بیشتر می شود.
در این شب برخی از دختران به همراه آینه ای به کوچه می رفتند و سخن اولین فردی را که از کنار او عبور می کرد به عنوان نتیجه اعمال و آرزوهای خود تعبیر می کنند.
قاشق زنی در همین شب انجام می گیرد. پسرها چادر به سر کرده، در دستی قاشق ودر ذستی دیگر ظرفی فلزی همچون کاسه می گرفتند و جلو در خانه ها می رفتند سپس قاشق را برظرف می کوبند و خوردنی طلب می نمایند صاحبخانه در این هنگام به جهت پیروی از سنن غالبا“ شکلات، شیرینی یا قند را به آنها می دهد .
مراسم آق آش :
جشن ۶۳ سالگی که در میان ترکمن ها به ‹‹ آق آش›› (Ag-Ash ـ غذای سفید ) معروف است. از گذشته نسبتا دور در میان آنها متداول بوده است در واقع هر یک از مردان ترکمن که به سن ۶۳ سالگی می رسید به سبب رسیدن· به· سن پیامبر با دعوت از· نزدیکان، آشنایان· و· دوستان جشنی را با پخت· غذای محلی· ‹‹ چگدرمه ›› ( برنج با گوشت ) بر پا می کنند .
دین و زبان:
زبان اکثریت استان گلستان، ترکی ترکمنی است و در بعضی از شهر فارسی نیز متکلم می گردد.
61 درصد از جمعیت استان را اهل تشیع و ۳۹ درصد از آنان را اهل تسنن تشکیل میدهند. مسیحیان، بهاییان و صوفیان گنابادی از اقلیتهای کوچک مذهبی استان هستند. اهل تشیع را گروههای پارسی، ترک و... و اهل تسنن را نیز گروههای ترکمن و بلوچ تشکیل میدهند
موسیقی :
موسیقی سنتی کتولی و ترکمن از عمده ترین و شاخص ترین موسیقی های سنتی استان گلستان به شمار می آید همچنین در این استان موسیقی سنتی مازندرانی ، سیستانی نیز مرسوم و متداول می باشد.
موسیقی سنتی ترکمن:
نوازندگان ترکمن را ‹‹ سازنده ›› ( یعنی آن که ساز می زند ) و خوانندگان را باخشی· (baxshi) می نامند. از آلات موسیقی ترکمن می توان به دو تار ( تامدرا )، کمانچه ( قجق· ـ· qejq ) ، قاووز ( QAVOOZ·· )، تویتک( toitek· ) ( نی )، ویدی بوغین ( yedi boqin ـ نی هفت بند ) اشاره کرد اما مهمترین آنان دو تار و کمانچه محسوب می شوند.
موسیقی در ترکمن صحرا از دیر باز به عنوان یک رکن معنوی در زندگی مردم منطقه حضور داشته و عمدتا بوسیله باخشی ها که سند زنده تاریخ این خطه هستند حفظ و اشاعه یافته است.
موسیقی سنتی کتولی :
این موسیقی به لحاظ رایج و متداول بودن آن در میان ساکنین کتولی شهرستان علی آباد بنام موسیقی کتولی معروف است. اساس ساختار آن مبتنی· بر سه مقام آوازی به نام های هرائی، راسته مقام و کله کش است که هر یک از این مقامات در زمان های مختلف· بر حسب ذوق و استعداد هنری خوانندگان و نوازندگان به اشکال مختلفی اجرا شده است که پس از شکل گیری و تثبیت به نام آن هنرمند، خوانده شده است که از جمله آنان می توان به مقام علی محمد صنم، یحیی گالش و حسنخانی اشاره نمود .
پوشاک سنتی ترکمن ها :
یکی از عناصر مهم فرهنگ مادی ترکمن ها که پویایی، اصالت و ارزش ذاتی و زیبایی ظاهری خود را در تمامی شرایط زمانی و مکانی حفظ و زنده نگه داشته است، پوشاک می باشد.این پوشاک با زیور آلات سنتی مربوطه که از رنگ های ویژه وزیبایی برخوردار است دارای تنوع و تعدد مطلوبی می باشد که نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می نماید. پوشش آن بر حسب مقتضیات· جغرافیایی، شرایط اجتماعی، اقشار اجتماعی، سن افراد و وضعیت تاهل متفاوت است
پوشاک:
سرپوش زنان :
چاشوcasov: روسری ابریشمی نسبتا ضخیم زنان ترکمن بوده است وبه رنگهای قرمز و سبز با طرح های مربع شکل و خطوط افقی و عمودی در رنگ های متنوع است. این سرپوش امروزه فقط در مراسم عروسی استفاده وبا آن سر و روی عروس را می پوشانند.
سرپوش مردان ترکمن :
تلپکTeLPeK:کلاهی معمولی که از پوست بره سیاه به نام قره گل تهیه می شود و کم پشم و مجعد می باشد این نوع کلاه دارای شکل نیم دایره است و عمدتا جوانان از آن استفاده می کردند. نوع دیگر آن از پوست گوسفند تهیه می شودو معمولا مردان مسن و به اصطلاح ((یاشولی ها))(yasholi )از آن استفاده می کردند.و به نام های پخور تلپک pokhur – telpek و سلکمه تلپک selkme telpek· نیزمی گویند.
قالیبافی :
از قالی های معروف این استان قالی تركمن می باشد. تركمن ها در شكوفایی هنری این خطه با الهام از محیط زندگی خود، آفرینش های مادی فراوانی همچون قالی را به نسل امروزین انتقال داده اند. تركمن ها به قالی، ‹‹ هالی ›› می گویند.
ماده اصلی فرش تركمن پشم است. زنان تركمن پشم را معمولا با رنگ های گیاهی كه ثابت و زیبا بوده اند رنگ می كردند. اما امروزه بسیاری از آنها از رنگ های شیمیایی استفاده می كنند. تركمن ها در رنگ آمیزی پشم بیشتر از رنگ های قرمز، سبز و زرد استفاده می كنند. زمینه اصلی قالی رنگ قرمز است.قالی تركمن دست بافتی است پرزدار كه از طریق درگیری پرز و گره زدن بر تار و پود گذاری تهیه می شود. آنها از گره متقارن استفاده می كنند كه زمینه ی آن، مركب از تارهای عمودی و پودهای افقی است كه بعد از هر رج بافت، زده می شود.
نمازلیق/سجاده:
قالیچه كوچكی است كه برای بجای آوردن نماز های 5 گانه در روز، بكار می رود. ابعاد آن معمولا 120×80 یا 130 ×90 سانتیمتر است. سجاده با نقوش انتزاعی مثل درخت توت، جای پای شتر ( ماری گل ) و كعبه ی مسلمین بافته می شود.
قارچین/پشتی:
تركمن ها پشتی را ‹‹ قارچین ››· (qarchin· ) می گویند و آن فرشینه ای است كه به نقوش مختلف مثل ‹‹ گلین بارماق، آق سو، قولپاقلی ››· بافته می شود.
پلاس بافی:
قالی بدون پرز و از نوع فرشینه های گره دار است كه ‹‹ مخمل ›› و ‹‹ ماهوتی ›› نیز نامیده می شود و در مناطق مختلف استان بویژه در حوزه شهرستان مینودشت، رامیان، كلاله و شهرها و روستاهای تركمن نشین بافته می شود.
گلیم بافی: نوعی فرش بدون پرز است كه در ابعاد مختلف و مطابق سلیقه بافنده، بافته می شود و عمدتا برای پوشاندن اسب، زین اسب و خورجین به كار می رود . اندازه بزرگتر آن جهت پوشاندن كف اتاق یا « اوی» (oy)· استفاده می شود. نقش گلیم معمولا با طرح های هندسی و خطوط مستقیم و شكسته، شكل می گیرد.
نمد مالی:
نمد عمدتا برای پوشش كف خانه بكار می رود . نمد در میان تركمن ها انواع مختلفی بر اساس نوع كاربرد آن دارد .
ابریشم بافی:
از حدود یك قرن پیش هنر و صنعت ابریشم بافی در مناطق شرق استان گلستان و متناسب با ویژگی های اقلیمی بویژه در شهرستان های رامیان، مینودشت و كلاله به فعالیت خود ادامه می دهد. تهیه و تولید پارچه های ابریشمی مستلزم طی مراحل مختلف از جمله نوغانداری ـ نگهداری از تخم ابریشم جهت تولید پیله می باشد.
جاجیم بافی:
جاجیم دستبافی ضخیم و بدون پرز از جنس ابریشم، پنبه ای و دارای چله کشی بلند بوده و بصورت راه راه با
خطوط افقی در رنگ های متنوع و زیبا جهت مصارفی چون زیر انداز، پادری، لیف و پشتی استفاده می شود . مواد اولیه جاجیم بافی از پشم و پنبه بوده و ابزار مورد نیاز برای آن چرخ ، شانه ، ماسوره ، ماکو و گورد می باشد .
سوزن دوزی:
سوزن دوزی در استان گلستان عمدتا در میان دو قوم تركمن و بلوچ مشاهده می شود. سوزن دوزی در میان اكثریت خانوادهای ساكن در مناطق تركمن نشین از سابقه ای نسبتا طولانی برخوردار است آنها سوزن دوزی را با استفاده از رنگ های متنوع و شاد بر روی یقه، سر استین و حاشیه های جلوی پیراهن و روی سینه پیراهن های سنتی كه به ‹‹ دون ››· ( don· ) معروف است، انجام می دهند
جاذبه های توریستی
جاذبه های مهم:
منطقه حفاظت شده جهان نما :
این منطقه با وسعتی معادل 30650 هكتار در مناطق مرتفع جنوب شهرستان گرگان و جنوب شرقی شهرستان كردكوی واقع گردیده و نام آن نیز برگرفته از دهكده ای ییلاقی به همین نام در آن منطقه می باشد. حداقل ارتفاع این منطقه از سطح دریا 600 متر و حداكثر 3000 متر است.
منطقه شكار ممنوع چلچلی :
این منطقه از نام كوه چلچلی در ارتفاعات جنوب شرقی گرگان اخذ شده است و در شرق منطقه حفاظت شده جهان نما واقع شده است. و مساحت آن 33100 هكتار می باشد . منطقه چلچلی به دلیل دارا بودن پوشش گیاهی و جانوری متنوع و رودها و چشمه های فراوان یكی دیگر از مناطق و جاذبه های طبیعی این استان به شمار می آید. این منطقه به دلیل نزدیكی به مركز استان و وجود قابلیت های بالقوه گردشگری در تمام فصول مورد بازدید مسافران قرار می گیرد و تنوع پوشش گیاهی و جانوری در آن باعث شده است كه در میان پژوهشگران به عنوان یكی از مراكز پژوهشی شناخته شود.
منطقه شكار ممنوع عزیز آباد :
این منطقه در 24 كیلومتری شرق شهرستان كلاله واقع گردیده است . مساحت آن در حدود 17000 هكتار است و بلندترین قسمت منطقه از سطح دریا 900 متر ارتفاع دارد . منطقه عزیز آباد یكی از مهمترین زیستگاههای قرقاول در سطح كشور به شمار می رود.
پارك جنگلی النگ دره :
این پارك در 6 كیلو متری ضلع جنوبی شهرستان گرگان و در میان جنگل های جلگه ای واقع شده است. مساحت آن در حدود 170 هكتار می باشد. عبور رودخانه قلاشی از وسط این پارك ، وجود چشمه های متعدد در نقاط مختلف آن و وجود درختان جنگلی متنوع فضایی دل انگیز و زیبایی را برای بیننده خلق می نماید.
پارك جنگلی دلند :
این پارك در 11 كیلومتری غرب شهرستان آزادشهر و در ضلع شرقی شهر دلند ، در موازات شاهراه تهران ـ مشهد قرار گرفته است وسعت اراضی قابل بهره برداری این پارك درحدود211هكتاراست وارآب وهوای نیمه مرطوب جنگلی بهره منداست.
پارك جنگلی قرق :
این پارك در 21 كیلومتری شرق گرگان و بر كناره شاهراه تهران ـ مشهد واقع شده است. مساحت این پارك 650 هكتار و در حوزه جلگه ای قرار گرفته است.
پارك جنگلی كردكوی :
این پارك در 4 كیلومتری جنوب شهرستان كردكوی و در مسیر جاده كردكوی به درازنو واقع شده و مساحت آن 54 هكتار می باشد. از ویژگی های اصلی این پارك وجود رودخانه دایمی به نام ‹‹ پلنگ پا ›› می باشد. آب پارك از این رود تامین می شود.
پارك جنگلی و طبیعت نهارخوران :
یكی از مهمترین تفرجگاههای استان و منطقه شمال كشور مجموعه پارك نهارخوران در 3 كیلومتری جنوب شهر گرگان واقع شده است
دهكده ییلاقی جهان نما :
این دهكده در محدوده حفاظت شده جهان نما واقع شده است و به دلیل دارا بودن چشم اندازهای طبیعی جالب و زیبا و آب و هوای مناسب و دل انگیز علاقمندان فراوانی را به ویژه در فصول گرم سال به خود جلب می نماید . وجود درختان پهن برگ و سوزنی برگ و پوشش جانوری متنوع و واقع شدن بنای تاریخی گنبد رادكان، جاذبه طبیعی و فرهنگی خاصی را به این دهكده بخشیده است.
دهكده ییلاقی درازنو :
این دهكده در جنوب شهرستان كردكوی و در محدوده روستای سورم سرا ( بالاجاده ) واقع شده است. دهكده درازنو به سبب دارا بودن آب و هوای مناسب، چشم اندازهای طبیعی زیبا ، برخورداری از مناطق جلگه ای، موقعیت منحصر به فردی را در میان سكونتگاههای مناطق كوهستانی استان خلق نموده است.
اشرافیت گردشگران بر مناطق شهری شهرستان های گرگان، كردكوی و بندر تركمن و روستاهای پیرامون آن منظره ای به یادماندنی در ذهن و خاطره آنها ایجاد می نماید.
دهكده افراتخته :
این دهكده· ارتفاعات· جنوب شرقی شهرستان علی آباد كتول واقع شده است و دارای جاذبه های طبیعی فراوان جهت جلب گردشگران می باشد. بنا به گزارش كارشناسان سازمان جهانی فائو ، منطقه افرا تخته به عنوان یكی از مرغوب ترین رویش گاههای سرخدار جهان محسوب می شود.
آبشار لوه :
آبشار لوه در 15 كیلومتری غرب پارك ملی گلستان و در جنوب روستای لوه ـ شهر گالیكش واقع شده است. از جاده اصلی مینودشت ـ پارك ملی گلستان تا آبشار حدود 6 كیلومتر فاصله است.
این آبشار از مجموع چند آبشار كوچك و بزرگ كه به شكل پلكانی قرار گرفته اند ، تشكیل شده است. آب این آبشار از چشمه های ارتفاعات جنوبی تامین می شود. ارتفاع آن در حدود 17 متر است و اطراف آن را درختان پهن برگی پوشانده است و محیطی زیبا و دل انگیز را ایجاد كرده است.
آبشار لوه یكی از مناطق ویژه گردشگری شهرستان مینودشت بوده كه نزدیكی آن به پارك ملی گلستان اهمیت آن را به لحاظ جذب گردشگر دو چندان نموده است.
آبشار كبودوال :
آبشار كبودوال در 4 كیلومتری جنوب شهرستان علی آباد واقع شده است. آب این آبشار كه از چشمه های جنوبی ارتفاعات تشكیل شده است، قابل شرب می باشد.
این آبشار یكی از مهمترین تفرجگاههای استان محسوب می شود و به سبب واقع شدن در میان جنگل انبوه و تنوع گونه های گیاهی و چشمه های فراوان از جاذبه های طبیعی منحصر به فردی برخوردار است. این آبشار بویژه در فصول بهار و تابستان محل تفرح انبوه زیادی از مردم منطقه و گردشگران داخلی است.
آبشار زیارت :
این آبشار در 18 كیلو متری شهر گرگان و در 5 كیلومتری جنوب روستای زیارت واقع شده است . آبشار زیارت در مسیر یكی از شعبات فرعی رودخانه خاصه رود قرار دارد. این رود از ارتفاع حدود 16 متر به محدوده حوضچه ای می ریزد.
برخورداری این آبشار و محیط اطراف آن از مناظر زیبای طبیعت، خاطره ای بیاد ماندنی در ذهن هر بیننده ای ایجاد می نماید. این آبشار به ویژه در فصول بهار و تابستان محل بازدید و گردش مردم منطقه و سایر نقاط كشور است.
آبشار رنگو :
آبشار رنگو در 6 كیلومتری جنوب غربی شهرستان گرگان واقع شده است . این آبشار كه بستری نیم دایره ای شكل دارد شامل یك محل ریزش اصلی و چند محل ریزش فرعی است و حدود 7 متر ارتفاع دارد. لذا با توجه به وضعیت و نمای زیبای آبشار و وجود تنوع پوشش گیاهی در پیرامون آن و برخورداری از هوای خنك و لطیف، یكی از جاذبه های طبیعی مهم استان محسوب می شود
تالاب آلاگل :
تالاب آلاگل در 60· كیلومتری شمال گنبد كاووس و در شرق جاده آق قلا به اینچه برون واقع شده است. مساحت آن در زمان پر آبی به 2500 هكتار می رسد. ارتفاع كف آلاگل از سطح دریای آزاد 6 متر است و عمق آن در زمان پر آبی 5/2 متر است. آب این تالاب از رودخانه اترك و زهكش های طبیعی نهرهای شور تامین می گردد.
تالاب آجی گل :
این تالاب در شمال شهرستان گنبد كاووس و در جنوب روستای تنگلی واقع می باشد. مساحت آن حدود 360 هكتار می باشد. در ضلع غربی این تالاب دریاچه نمك به مساحت حدود 80 هكتار قرار گرفته است. عمق این تالاب از 1 تا 15 متر در نقاط مختلف متغیر است. آب این تالاب نیز از رود مرزی اترك تامین می گردد.
تالاب آلماگل :
تالاب آلماگل كه كوچكتر از تالاب های آلاگل و آجی گل می باشد در حدود 55 کیلومتری· شمال شهرستان گنبد كاووس و در ضلع شمالی جاده گرگان به اینچه برون واقع شده است . مساحت آن بالغ بر 200 هكتار می باشد. عمق آب از 1 تا 3 متر در نقاط مختلف متغیر می باشد.
تالاب گمیشان :
تالاب گمیشان در شمال غربی شهرستان گرگان و در غرب و شمال غرب گمیشان واقع شده است. آب این تالاب از دریا و كانال اترك تغذیه و طول آن 40 كیلومتر و عرض آن با توجه به پیشروی آب دریا متغیر است. بخش شمالی تالاب كه به عنوان منطقه شكار ممنوع به ثبت رسیده و به علت دارا بودن شرایط مطلوب به منظور انجام تحقیقات علمی گونه های پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی ، گیاهان آبزی و آبزیان به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی گردیده است.
خلیج گرگان :
خلیج گرگان كه بر اثر پیشروی رشته ساحلی شبه جزیره میانكاله به سمت شرق در دریای خزر تشكیل شده است، 400 كیلو متر مربع مساحت دارد. طول آن در جهت غربی ـ شرقی 55 كیلومتر و عرض آن بین 4 تا 12 كیلومتر متغیر است . شكل آن سه گوش است . دهانه خلیج باریك و اندازه آن 700 متر است. عمق آن از یك تا 5 متر متغیر است. در جنوب و غرب خلیج دشت وسیعی قرار دارد كه بیشتر آن را زمین های زراعی و دامداری فرا گرفته است.
شبه جزیره میانكاله :
شبه جزیره میانكاله در سواحل جنوبی و· منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است.· این· شبه جزیره· با· تپه های شنی ساحلی به طول 5/6 كیلومتر از دریا منفك شده است . میانكاله از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج گرگان و از شرق به آشوراده و از غرب به مرداب لپو محدود است. در این شبه جزیره درختچه هایی از قبیل انار و تمشك وحشی وجود دارد.
این شبه جزیره به همراه خلیج گرگان در زمره پناهگاههای حیات وحش كشور است كه به علت اهمیت زیاد آن به عنوان ذخیره گاه زیست كره در جهان به ثبت رسیده است.
پوشش گیاهی و جانوری ویژه و چشم اندازهای طبیعی و متنوع آن به ویژه در منطقه ساحلی، این محدوده را یكی از قطب های مهم گردشگری در استان گلستان و شمال كشور تبدیل نموده است.
غار كیارام
مساجد :
در دوران تاریخ ایران بعد از اسلام ، مساجد بعنوان ارزشمندترین بناهای مذهبی شهرها محسوب می شده اند كه با احداث آن در مراكز شهری و محدوده دارلحكومه ها موجب ایجاد سبك جدید در بافت معماری و شهرسازی شده اند.
مسجد جامع گرگان :
مسجد جامع گرگان در بازار قدیمی نعلبندان در زمینی به مساحت 1600 متر مربع واقع شده است . بنای اصلی مسجد به ویژه مناره قدیمی آن متعلق به دوره سلجوقیان است. این بنا با حیاطی مركزی به وسعت 1000 متر مربع كه چهار شبستان ، چهارگوشه آن را احاطه نموده است و دو ایوان در دو سوی شرقی و غربی آن احداث گردیده است.
مسجد گلشن :
مسجد گلشن در محله قدیمی درب نو ، دروازه نو و میدان شهر گرگان واقع است.سنگ مرمری به درازای 33 و پهنای 21 و قطر 5 سانتی متر در محراب مسجد است كه عبارتی به خط عربی در آن حك شده است. منبر مسجد مشبك كاری ظریف گردیده و طرح ها ی زیبا دارد. بر دیوار شبستان جا چراغی گچكاری بسیار ظریف نظیر جا چراغی دوره صفوی قرار دارد.
مسجد جامع گومیشان :
این مسجد در منطقه مركزی بخش گمیشان در 15 كیلو متری شمال شهرستان تركمن واقع شده است و در سال 1334 هـ . ق توسط مظفر حاجی مظفری احداث شده است. بنای این مسجد چهار ضلعی و مصالح آن از چوب و گچ است و در جلوی آن كفش كنی نیز تهیه شده است. در حال حاضر تغییرات كلی در نمای داخلی و بیرونی آن ایجاد شده است.
مسجد و مدرسه كریم ایشان :
مسجد كریم ایشان در نزدیكی روستایی به همین نام در حدود 45 كیلومتری شمال شهرستان كلاله واقع می باشد بنای مسجد در سال 1328 هـ ق احداث شده و متعلق به دوره قاجار است . سبك معماری بكار رفته در آن تركیبی از ویژگی های بناهای قدیمی آسیای مركزی و معماری ایرانی است كه این امر نشانگر پیوندهای اجتماعی ایرانیان این منطقه با مناطق آسیای مركزی در آن دوره می باشد.
مدرسه عمادیه :
مدرسه عمادیه در ضلع شرقی مركز محله قدیمی درب نو در بافت قدیم گرگان واقع شده است . زمان احداث مدرسه بر اساس شواهد موجود در دوره صفویه بوده و در دوران بعد نیز مرمت و بازسازی شده است . بنای این مدرسه توسط خواجه عمادالدین احداث گردیده است.
امامزاده نور :
امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر ( ع ) معروف به امامزاده نور در محله سر چشمه از محلات قدیمی شهرستان گرگان ساخته شده است. این امامزاده كه از ابنیه مذهبی قرن نهم هجری به شمار می رود بطور كامل از آجر و به شكل هشت ضلعی ( كثیر الاضلاع ) احداث شده است و از خارج دارای دوازده ترك و از داخل چهار گوشه است. درازای ضلع جنوبی داخلی آن 690 سانتیمتر و ضلع شرقی 980 سانتیمتر است. محرابی گچ بری در ضلع جنوبی این بنا قرار دارد كه بسیار زیبا و ظریف طراحی شده است . از دیگر تزئیینات آن می توان به تزئیینات آجری و وجود دو لنگه در قدیمی و صندوق چوبی نفیس اشاره كرد كه بر روی مر قد واقع شده و تاریخ سال 867 هجری در روی آن حك شده است و آیاتی به خط كوفی بر بدنه صندوق دیده می شود و ضریحی مشبك آهنین به درازای 326 و پهنای 230 و ارتفاع 280 سانتیمتر محافظ صندوق چوبین است . بر روی چهار بدنه بنا آیاتی از قرآن كریم به خط كوفی ممتاز نقش بسته است.
امامزاده روشن آباد :
بنای امامزاده روشن آباد ( امامزادگان فضل الله و عبدالله ( ع ) ) در حدود 15 كیلومتری بین جاده قدیم گرگان به كردكوی در نزدیكی روستای سر كلاته ، شموشك، دو رود محله و در وسط باغ مشجر و قبرستان واقع شده است . با توجه به كتیبه های موجود در روی درب های صندوق امامزاده ساختمان بنا متعلق به دوره تیموریان ( قرن نهم هجری قمری ) می باشد كه مزار فضل الله و عبدالله از فرزندان امام موسی كاظم ( ع ) را نشان می دهد. این امامزاده دارای رواق و حرم چهار گوش و گنبد ساقه دار و مدور است و از نمای خارجی هشت ترك دارد و در هر ترك طاقنماهایی با طاق جناغی طراحی شده است و ورودی بنا به مقبره را در آن ایجاد كرده اند این ورودی دارای ایوان گچبری با نقوش اسلیمی و هندسی است . گرداگرد بنای اصلی پاگردی است كه سقف آن سفال سر است و كنسول شیروانی ها توسط ستون های چهارپر به پاگرد ( سكو ) متصل است .
امامزاده یحیی بن زید :
بنای امام زاده یحیی بن زید در ضلع غربی شهرستان گنبد كاووس واقع شده است. این امامزاده دارای بنای بزرگ و محوطه ای وسیع و رواق آیینه كاری است.
امامزاده عبدالله :
امامزاده عبدالله در روستای حیدر آباد در شش كیلومتری جنوب غربی شهرستان كلاله واقع شده است. بنای اصلی شامل سر در ورودی بلند است كه در آن به كفش كنی باز می شود. كفش كن دارای گنبدی نوك دار است. مرقد امام عبدالله در میان بنای حرم· است . در ضلع جنوبی و شرقی طاقنمایی كه حدود 30 سانتیمتر عمق دارد احداث شده است . حرم دارای گنبدی مخروطی شكل می باشد.
امامزاده دانشمند :
امامزاده دانشمند كه در میان تركمن ها به ‹‹ دالشیمان آتا ›› معروف است در ضلع شمال غربی شهرستان گنبد كاووس و در نزدیكی بخش اینچه برون ـ مرز· شمالی ایران و تركمنستان ـ و بر روی تپه ای به نام دانشمند واقع شده است. روستای دانشمند در ضلع غربی آن قرار دارد.
امامزاده چهاركوه :
این امامزاده در شهرستان كردكوی در نزدیكی روستای سركلاته ( خرابه شهر ) و در دامنه كوه و جنگل قرار دارد. بنا متعلق به اواخر دوره قاجاریه می باشد و دارای پلان های مربع و مستطیل شكل و بصورت كنده سری ( استفاده از كنده در زیر بنا ) است بدنه و ستون های آن از چوب و سقف آن پوشیده از سفال می باشد.
امامزاده عبدالله علی :
امامزاده عبدالله علی در روستای حیدرآباد از دهكده های سدن رستاق استرآباد واقع است. بنای آن چهار ضلعی است و چهار گوشه آن ، چهار گوشوار كه بنای چهارگوشه را به هشت ضلعی تبدیل می كند و سقف بنا براین هشت ضلعی به شكل مخروطی ایجاد شده است.
امامزاده علی رضا بن موسی كاظم ( ع ) :
این امامزاده در روستای سرطاق شهر بندر گز واقع شده است. بنایی است هشت ضلعی به ارتفاع شش متر و پهنای هرضلع 210 سانتیمتر از آجرهایی به ابعاد 40 سانتیمتر و قطر 10 سانتیمتر كه به قول متولی در محل تهیه شده است ولی به نظر می رسد كه از آجرهای خرابه شهر و دیوار تمیشه باشد.
امامزاده اسماعیل بن ابراهیم بن موسی الكاظم ( ع ) :
این امامزاده در روستای ساور شهرستان علی آباد كتول واقع است و از گذشته بنایی قدیمی در محوطه آن قرار گرفته است.
امامزاده هارون بن موسی بن جعفر ( ع ) :
این امامزاده در روستای الازمن در یك كیلومتری غرب كیلومتری شهرستان علی آباد كتول واقع شده است.
امامزاده سلیمان بن امام زین العابدین ( ع ) :
این امامزاده در روستای لام لنگ ( از دهكده های سدن رستاق استرآباد ) واقع شده است.
امامزاده ابوالقاسم حمزه بن موسی بن جعفر ( ع ) :
این امامزاده در روستای كاشیدار در 60· كیلومتری شهرستان آزادشهر واقع شده است. بنایی است كه در ضلع جنوبی اطاق در محراب كریمه آن آیه الكرسی نوشته شده است همچنین بر بالای این امامزاده كتیبه ای به شرح· زیر· نوشته شده است :
‹‹ بنای تعمیر این گنبد گردون اساس عدیم القیاس و این كریاس خورشید اقتباس و بنیاد نهاد این آستان فلك نشان جوزامكان و این روضه مقدس مباركه و بقعه متبركه عرش درجه امامزاده واجب التعظیم والتكریم امامزاده ابوالقاسم بن موسی بن جعفر علیهم و علی آبائهم آلاف التحیه و الئناء ›
امامزاده عبدالله :
امامزاده عبداله در داخل شهر گرگان در خیابان شهدا واقع شده است . بنای این امامزاده به دستور كیفربن شاه بن شمس الدین در سال 873 هـ. ق احداث شده است.
زیارتگاه خالدنبی :
مرقد خالد بن سنان مشهور به خالد نبی در 90 كیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد كاووس و 6 كیلو متری روستای گچی سو· و برفراز كوه ‹‹ گوگجه داغ ›› واقع شده است . راه ارتباطی این زیارتگاه كوهستانی بوده اما از ضلع شمالی شهرستان كلاله و از روستای تمر قره قوزی مقصد سهل الوصولی دارد.
زیارتگاه صالح پیغمبر :
این زیارتگاه در پنج كیلومتری غرب شهرستان آق قلا و در شمال رود گرگان بر بالای تپه ای منفرد و طولی واقع شده است.
زیارتگاه چوپان آتا:
این زیارتگاه در نزدیكی زیارتگاه خالدنبی در نارلی داغ و نزدیك روستاهای گچی سو و آی تمر در حدود 40··· كیلومتری ضلع شمالی شهرستان كلاله واقع شده است. مزار چوپان آتا بر سر قله و مسلط به دره ای بزرگ است.
زیارتگاه عالی خان بابا :
این زیارتگاه كه به ‹‹ عالم بابا ›› نیز شهرت دارد در ضلع شرقی استان گلستان و در مسیر جاده ی كلاله ـ مراوه تپه و در نزدیكی روستای چناران بر روی كوه بلندی قرار دارد.زیارتگاه عالی خان بابا :
این زیارتگاه كه به ‹‹ عالم بابا ›› نیز شهرت دارد در ضلع شرقی استان گلستان و در مسیر جاده ی كلاله ـ مراوه تپه و در نزدیكی روستای چناران بر روی كوه بلندی قرار دارد.
زیارتگاه بهاء الدین نقشبندی :
این زیارتگاه در ده كیلومتری شمال شرقی شهرستان تركمن و 500 متری شمال جاده آسفالته بندر تركمن ـ اق قلا و در نزدیكی روستای ‹‹ خوجه لر ›› واقع شده است. در منابع آمده است كه وی مرتاض مقدس بود كه مریدان او هنوز در ایران ، چین و هندوستان زندگی می كنند. او در سال 1388 م/ 791 هـ . ق فوت نمود و مقبره و صومعه آن در قریه ‹‹ بهاءالدین ›› در بخارا قرار دارد.
زیارتگاه آق امام :
این زیارتگاه بر قله ی كوه آق امام و در 6 كیلومتری ضلع شمالی شهرستان آزادشهر واقع شده است و متعلق است به حضرت محمد ابن زید ابن اسماعیل ابن حسن بن علی بن ابیطالب ( ع ) كه با بردارش حسن معروف به ‹‹ داعی كبیر ›› در سال 250 هـ . ق سلسله ی زیدیه علویان را در طبرستان ( مازندران ) فعلی تشكیل دادند.
زیارتگاه تكیه بابا :
زیارتگاه تكیه بابا در دامنه ی شمالی نیل كوه در 600 متری غرب روستای پاسنگ پایین و در 14 كیلو متری شهر گالیكش واقع شده است.بنا به اعتقادات مردم ، این زیارتگاه متعلق به آصف بن برخیا وزیر دانای حضرت سلیمان ( ع ) می باشد و به سبب اینكه در حال فرار از سوی دشمنان به این منطقه رسیده و در هنگام تكیه به درخت انار به قتل رسید ‹‹ به تكیه بابا ›› شهرت یافت.
ملك علی تپه :
این تپه در 29 كیلومتری شمال شرقی گنبد كاووس و در مجاورت روستایی به همین نام قرار دارد . ملك علی تپه دارای پلان بیضی شكل است. سفال های موجود بر سطح تپه كه اكثرا قرمز ساده و خاكستری و به ندرت لعابدار می باشند ، آن را به هزاره اول قبل از میلاد و دوران تاریخی و اوایل اسلامی می رساند.
ملاعلی تپه :
ملا علی تپه در 16 كیلومتری شهر گنبد كاووس و در یك كیلومتری ضلع غربی جاده آسفالته قره محمد تپه به آبادان تپه واقع است. ملا علی تپه یكی از تپه های تاریخی بزرگ منطقه و به قطر تقریبی 115 متر و ارتفاع 10 متر است كه روستای ملاعلی تپه روی آن قرار دارد. قدمت این تپه با توجه به سفال های موجود بر سطح تپه به اوایل هزاره دوم قبل از میلاد و دوران تاریخی می رسد.
آبادان تپه :
این تپه در 22 كیلو متری شمال گنبد كاووس و در مجاورت روستایی به همین نام واقع شده است. آبادان تپه متشكل از دو تپه بزرگ با پلان دایره ای شكل است . بطوریكه در هر یك از آنان تپه ای به بلندی 13 متر به عنوان هسته مركزی و پیرامون آن را تا شعاع 500 متری تپه های كوچك و متصل به هم در بر گرفته اند. در واقع آبادان تپه یكی از محوطه های بزرگ و ارزشمند تاریخی این منطقه محسوب می شود. سفال های قرمز و خاكستری موجود در سطح تپه نشانگر قدمت آن تا اواخر هزاره اول و اوایل هزاره دوم ق.م می باشد.
شغال تپه :
شغال تپه یكی از آثار تاریخی درون شهری استان گلستان محسوب می شود . این تپه در ضلع غربی میدان شهرداری علی آباد كتول قرار دارد و مساحت آن در حدود 2500 متر مربع است با توجه به شواهد و مواد فرهنگی موجود در سطح تپه ، قدمت آن به هزاره اول قبل از میلاد و دوران اشكانی و ساسانی می رسد.
شاه تپه :
شاه تپه در 36 كیلومتری شمال غربی شهر گرگان و در نزدیكی روستای یساقی شهر كردكوی واقع شده است. ارتفاع این تپه حدود 8 متر از سطح زمین های اطراف بالاتر است و طول شمالی ـ جنوبی آن 165 متر است و عرض شرق ـ غربی آن 135 متر است.در سال 1931 میلادی هیات با ستان شناسی سوئدی به سرپرستی دكتر آرنه ( Arne)· در این مكان به حفاری پرداخت. در این كاوش دو دوره مهم مشخص گردید.
قره شیخ تپه :
این تپه در شمال شهرستان كلاله در حدود 2 كیلومتری جنوب غربی روستای تمر قره قوزی واقع شده است. این تپه دارای پلان بیضی شكل و به طول 210 و عرض 165 متر و با ارتفاع بلند است. شواهد باستان شناختی موید آن است كه· این تپه و قلعه آن به لحاظ نظامی مورد اهمیت بوده است . قدمت آن را با توجه به اشیاء مكشوفه هزاره اول قبل از میلاد تا قرون 2 و 3 هـ . ق می دانند.
یاریم تپه :
یاریم تپه در حدود 9 كیلومتری جنوب شهرستان گنبد كاووس واقع شده است. « یاریم تپه » (yarim ) در گویش تركمنی به معنای نصف یا نیم یاد شده است. این تپه به شكل مدور و قطری معادل 180 متر و به ارتفاع 20 متر در كنار بستر رودخانه قره سو قرار دارد كه بر اثر طغیان رودخانه قسمتی از شمال تپه را آب بطور كامل تخریب نموده است. كه علت نام گذاری آن به همین دلیل است. در سال های 62 ـ 1960· م این تپه توسط پروفسور ‹‹ دیوید استروناخ ›› حفاری شد كه 33 لایه استقراری در آن مشخص گردید كه تحتانی ترین لایه استقراری شامل بقایای دوره نوسنگی ( دوره یك ) است و قدمت آن حداقل به هزاره پنجم قبل از میلاد می رسد.
تورنگ تپه :
در میان تپه های تاریخی استان گلستان تورنگ تپه از شهرتی جهانی برخوردار است تورنگ تپه در 22 كیلومتری شمال شرقی شهر گرگان و 60 كیلومتری جنوب شرقی دریای خزر در جوار دهكده ای به همین نام واقع شده است.
آق تپه :
آق تپه در حدود 15 كیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد كاووس و در 350 متری جنوب غربی روستای بزق آبادbouzeq abad· و 500 متری شرق محل پیوستن دو رودخانه گرگان و اوغان واقع شده است. پلان این تپه به شكل بیضی می باشد. ارتفاع تاج آق تپه از زمین های روستای بزق آباد حدود 10 متر است.
کاخ موزه گرگان :ساختمان كاخ در مركز شهر در خیابانی به همین نام در پارك شهر گرگان قرار دارد. این بنا در دوره پهلوی اول بر روی فنداسیون ساختمانی متعلق به دوره صفوی احداث شده و مساحت آن 250 مترمربع و در دو طبقه و سقف شیروانی می باشد.
كاخ موزه گرگان در سال 1343 هـ.ش همزمان با افتتاح پارك شهر، كتابخانه، ایستگاه راه آهن گرگان بطور رسمی افتتاح گردید و در همین زمان این موزه شامل 152 قلم آثار و اشیاء تاریخی و فرهنگی از هزاره پنجم قبل از میلاد تا اوایل دوره اسلامی بود.
این موزه به عنوان اولین موزه شمال كشور و چهارمین موزه تخصصی باستان شناسی در كشور محسوب می گردید. اما در سال 1361 هـ. ش تعطیل شد و قسمت عمده ای از اشیاء فوق به مركز مازندران انتقال یافت.
موزه گرگان :
موزه گرگان در اردیبهشت ماه سال 1343 در كاخ سلطنتی واقع در پارك شهر فعلی افتتاح شد تا سال 1358 در این مكان دایر و دارای 152 قلم اشیاء تاریخی و فرهنگی بود. اما ساختمان فعلی موزه گرگان در خیابان شهدا و جنب امامزاده عبداله شهر گرگان قرار دارد كه در سال 1355 به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد و در بهمن 1376 با افزودن اشیاء باستان شناسی به صورت موزه منطقه ای در آمد.
ساختمان موزه دارای چهار بخش است : طبقه زیرین بخش مردم شناسی را تشكیل می دهد كه اشیایی از ابزار و آلات روزمره زندگی، پوشاك و فرهنگ مادی اقوام ساكن و مهاجر این استان را به نمایش گذاشته است. طبقه اول بخش باستان شناسی را تشكیل داد و اشیاء و مواد تاریخی و فرهنگی از حفریات تورنگ تپه، شهر جرجان، … از عصر آهن تا دوره قاجار به نمایش گذاشته شده است. در طبقه همكف بخش اداری، نگهبانی و مرمت اشیاء و مواد فرهنگی مستقر است. در محوطه بیرونی و حیاط سر پوشیده موزه با طاق های نیم استوانه ای، بخش سنگ مزارهای بدست آمده گورستان های قدیمی منطقه به نمایش عموم در آمده است.
موزه تاریخ طبیعی میرزا بایلو :
موزه تاریخ طبیعی به موزه هایی اطلاق می شود كه از یك سو، محل ثبت و ضبط كلیه ی اسناد و مدارك و شواهد مربوط به طبیعت و علوم طبیعی در نقاط جغرافیایی معینی باشد و از سوی دیگر به عنوان مركزی جهت انجام پژوهش در زمینه های فوق باشد.
موزه حیات وحش میرزابایلو در سال 1362 در ضلع شرقی پارك ملی گلستان تاسیس و راه اندازی شد. این موزه به عنوان یكی از مراكز حفظ تاریخ طبیعی منطقه و استان گلستان شامل گونه های جالب و متنوعی از جانوران می باشد. بطور قطع بازدید از این موزه علاوه بر شناخت پوشش جانوری منطقه، به لحاظ تحقیقات علمی نیز جالب توجه خواهد بود.
پل های جاده شاه عباسی :
بر روی جاده شاه عباسی كردكوی دو پل به شرح زیر وجود دارد كه عبارتند از :
سیكاپل : این پل در 20 كیلومتری جنوب غربی گرگان و 7 كیلومتری جنوب شرقی كردكوی قرار دارد كه بر روی یك رودخانه فصلی در جهت شرقی ـ غربی احداث شده است . این پل دارای یك چشمه به دهانه 4 متر با طاق جناقی است كه به شیوه رومی اجرا شده است. آجرهای به كار رفته در این پل به ابعاد 8×38×38 و 4×20×20 سانتیمتر است.
بز پل :· بز پل در 300 متری غرب سیكا پل قرار دارد و بر روی رودخانه ای در جهت شرقی ـ غربی احداث شده است. این پل دارای یك چشمه به دهانه 10/3 متر با طاق خاكی یا تخم مرغی است و به شیوه رومی یا هره اجرا شده است تاج طاق برای جمع كردن طاق فضایی v شكل ایجاد كرده كه آجرها به صورت افقی در آن چیده شده اند و یك نوار آجری به ضخامت 4 سانتیمتر دور لبه بالایی طاق چیده شده است. ابعاد آجرهای بكار رفته 8×38×38 و 4×20×20 سانتیمتر می باشد.
پل رود قره سو :
بر روی رودخانه قره سو بقایای دو پل وجود دارد . یكی از آنها به نام « پل قره سو » در نزدیكی روستای قربان آباد است كه امروزه فقط پی آن وجود دارد و در كتاب از آستارا تا استرآباد جلد پنجم تنها تصویری از این پل كه دارای 10 چشمه است ، وجود دارد كه اخیرا به ، وجود دارد كه اخیرا به جای آن یك پل بتونی مدرن ساخته اند.
پل داش كفری :
پل داش كفری در 5/1 كیلومتری روستای قره قاشلی دهستان جعفربای جنوبی بخش مركزی شهرستان تركمن قرار دارد. « داش كفری » در گویش تركمنی به معنای « پل آجری ـ سنگی » می باشد.
پل آق قلا :
پل تاریخی آق قلا در شهری به همین نام در 18 كیلومتری شمال شهر گرگان بر روی گرگان رود احداث شده است. این پل به جهات شمال شرقی ـ جنوب غربی قرار گرفته و ارتباط طرفین رودخانه گرگان را بر قرار می سازد. پل آق قلا دارای پی سنگی و مصالح اصلی آن از آجر و …مصالح اصلی پل از آجر، گچ و ساروج است . این پل 76 متر طول دارد و عرض معبر آن 30/4 متر است.
كاروانسرای قزلق
رستورانها و مراکز خرید
رستورانها:
رستوران حاج علی: علی آباد کتول، خیابان امام رضا، روبروی بانک تجارت مرکزی
رستوران صوفی: بلوار نهارخوران، روبروی محیط زیست
رستوران برتر جوجه: گنبد، میدان· بسیج، ابتدای جاده مینودشت
رستوران اطلس: گرگان، خیابان سرخواجه، روبروی 7 دستگاه، بین خواجه 10 و 12