اطلاعات عمومی
موقعیت و وسعت:
استان کردستان با مساحت ۲۸۲۰۳ کیلومتر در غرب ایران مجاور کشور عراق بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد که این مساحت ۱٫۷ درصد از مساحت کل کشور را شامل میشود و از نظر وسعت رتبه ۱۶ را در کشور دارا است. از شمال به استانهای آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان و از جنوب به استان کرمانشاه و از شرق به استان همدان و قسمتی دیگر از استان زنجان و از غرب به کشور عراق محدود میباشد . از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه ای کوهستانی میباشد که دشتهای مرتفع و درههای پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پستترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می رسد. کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم ارتفاعترین نقطه استان می باشد. که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیمهای متفاوت می گردد. کردستان با دریا فاصله اش زیاد است، اما از طریق دره های عمیق در هم تنیده، به آب های آزاد جهان در جنوب و دریاچه های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچه ارومیه راه دارد. سرچشمه بسیاری از رودخانه های بزرگ در کوه های کردستان واقع شده اند.
آب و هوا:
اقلیم كردستان متاثر از تودههای هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای است كه این تودهها موجب بارندگی هایی در بهار و ریزش برف در زمستانها شده است. این تودههای هوایی كه از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه با برخورد به ارتفاعات زاگرس بخش قابل توجهی از رطوبت را بصورت بارشهای پراكنده برف و باران در این منطقه نشان میدهند. تعداد روزهای یخبندان ۱۰۹ روز و میزان بارندگی سالانه در شرایط عادی اقلیمی معادل ۵۰۰ میلی متر میباشد. بیشترین میزان بارندگی مربوط به شهرهای مریوان و بانه حدود ۸۰۰ میلی متر در سال و كمترین میزان بارندگی در ناحیه شرق حدود ۴۰۰ میلی متر و در قسمت مركزی استان یعنی سنندج نزدیك به ۵۰۰ میلی متر در سال است. نفوذ تودههای مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تأثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگلهای انبوه بلوط و گونههای مختلف درختان جنگلی شده است.
ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی
دین و زبان:
زبان مردم استان کردستان کردی است . زبان کردی همانند بان فارسی یکی از زبان های گروه هند و اروپایی است که دارای قوانین خاص زبان از لحاظ دستوری و نوشتاری است . به علت وسعت زیاد مناطق کردنشین این زبان دارای لهجه های اصلی و زیر لهجه هائی می باشد که این تنوع لهجه از لحاظ حجم کلمات این زبان را غنی و وزن و لفظ آهنگین کلمات عرصه شعر و ادبیات و موسیقی کردی را متاثر و ثروتمند ساخته است.
دین مردم سنندج اسلام و اکثریت آنها پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی می باشند، درصدی نیز پیرو مذهب تشیع هستند.اقلیتهای مسیحی (کاتولیک) و کلیمی نیز وجود دارند که طی چند سال گذشته از کشور مهاجرت کرده اند.
صنایع دستی:
بافته ها
نازک کاری
گیوه کشی
کاشی کاری
منبت کاری
قواره بری
جاذبه های توریستی
جاذبه های مهم:
حمام خان (ظهیری): این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج، پایین تر از مسجد داروغه است.
حمام شیشه: حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد (ملاویسی) قرار دارد و از بناهای عمومی و قدیمی شهر سنندج به شمار می رود.
حمام صلاحی: در ضلع شرقی خیابان فردوسی و مجاور بازار قدیمی سنندج، در زیر مغازه های پیرامون، حمامی قرار دارد كه به گرمابه ممتاز (صلاحی) مشهور است.
حمام عبدالخالق: این حمام در ضلع شرقی راسته بازار سنندج قرار دارد. احتمالاً به دوره قاجاریه تعلق دارد.
حمام عمارت آصف: در داخل مجموعه عمارت (آصف وزیری) حمام كوچكی وجود دارد كه یكی از زیبا ترین حمام های غرب كشور است. این بنا به سبك معماری اصفهانی و مانند سایر حمام های استان اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده.
حمام قصلان: روستای «قصلان» در مسیر دینور-زنجان، در پنج كیلومتری شمال شهر قروه قرار دارد.
حمام عمارت مشیر دیوان: در داخل عمارت (مشیر دیوان) حمامی به سبك حمام های قدیمی اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده كه دارای ویژگی های خاص و بخش های مختلفی است.
حمام خدری: این حمام فعلاً قدیمی ترین اثر معماری موجود در شهر بانه است.
حمام عمارت وكیل الملك: در مجموعه عمارت «وكیل الملك » و متصل به پارك سپیدار، حمامی قدیمی قرار دارد که به نظر می رسد این حمام هم زمان با احداث مجموعه عمارت وكیل كه به دوره زندیه باز می گردد، ساخته شده باشد.
حمام پاشا خان: این حمام در محله قطارچیان شهر سنندج قرار دارد و یكی از قدیمی ترین حمام های شهر سنندج است.
حمام عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام: در مجموعه عمارت (ملا لطف الله شیخ الاسلام سنندجی) كه هم اكنون اداره كل میراث فرهنگی استان كردستان از آن بهره می گیرد، حمامی قدیمی وجود دارد كه در بخش اندرونی و در ضلع غربی طبقه زیرزمین عمارت قرار گرفته است.
حمام شجاع لشکر: این حمام قدیمی در کوچه امیر لشگر از محله سر ته پوله کنار منزل شجاع لشگر واقع شده است.
حمام حسن آباد: در داخل شهر حسن آباد یاسوكند، حمامی قدیمی وجود دارد كه از لحاظ معماری حایز اهمیت است
باغ امانیه : از جمله باغ های دامنه آبیدر، باغ «امانیه» است كه به وسیله «امان الله خان اردلان» ایجاد شد. هر چند شكل و فرم این باغ ها با تغییرات فراوان مواجه بوده، اما هنوز به نام های قدیمی شناخته می شوند.
چهار باغ خسرو آباد : یكی از چهار باغ های معروف منطقه غرب كشور كه شاید بتوان آن را پس از چهار باغ اصفهان قرار داد، چهارباغ خسرو آباد سنندج است كه احتمالاً در زمان كریم خان زند و خسروخان اول اردلان ایجاد شده بود.
چهار باغ گروس : از دیگر چهار باغ های قدیمی باید از چهار باغ گروس در جنوب بیجار نام برد كه اعتماد السلطنه در «مرآت البلدان» توصیف جامعی از آن ارایه و احداث آن را به سال 1104 هـ.ق نسبت داده است.
چهارباغ سنندج : چهارباغ سنندج نیز از چهار باغ های نابودشده است به نظر می رسد كه محله قدیمی چهار باغ سنندج، در قدیم جایگاه این چهار باغ بود. در تاریخ اردلان به این چهار باغ اشاره شده است.
مسجد قرآن نگل : نگل مركز دهستانی به همین نام از توابع بخش كلاترزان سنندج است كه در غرب سنندج و در مسیر جاده سنندج به مریوان قرار دارد
مسجد دارالاحسان سنندج ( مسجد جامع ) : این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی سنندج قرار دارد و بر اساس كتیبههای موجود، مسجد در سال 1227 هـ.ق توسط امان الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد.
مسجد آویهنگ : این مسجد در مركز روستای آویهنگ در دهستان ژاوه رود غربی از بخش كلاترزان شهرستان سنندج واقع شده است.
مسجد جامع تورجان: تورجان یكی از روستاهای شهرستان سقز و مركز دهستان تورجان است كه در 20 كیلومتری غرب مسیر سقز–بوكان قرار دارد. مسجد قدیمی در داخل روستای تورجان قرار دارد و از نظر معماری در زمره مساجد سبك بومی منطقه كردستان است
نچاق اورامان (هورامان ): این نوشته كه به «بنچاق اورامان» مشهور شد، قراردادی است میان دو نفر برای خرید و فروش زرستانی به 45 درهم كه شاهدان معامله نیز نام خود را در آن نوشته اند.
نقش برجسته آبیدر: نقشه برجسته میدان مادر در پارك جنگلی آبیدر، با الهام از نقوش مكشوفه از زیویه اجرا شد.
تپه باستانی زیویه: این تپه در روستای زیویه، حدود 55 كیلومتری جنوب شرقی شهر سقز واقع واز محوطه بسیار وسیعی برخوردار است. طی كاوش های باستان شناسی در این تپه، قلعه باستانی زیویه از زیر خاك بیرون آمد.
نقش برجسته و سنگ نبشته اورامان: در 45 كیلومتری شمال غربی كامیاران، در حدود 500 متری شمال غرب روستای «تنگیور» در تنگه كوه های «زینانه»، در بلند ترین نقطه صخره كوه، بقایای كتیبه و نقش برجسته ای به چشم می خورد.
آثار صخره ای فرهاد تاش وینسار: در 35 کیلومتری شهر قروه بر روی کوهی مرتفع بقایای یک معدن بزرگ سنگ قرار دارد که از نظر نوع و اندازه و تراش سنگ دارای ویژگی خاصی است.
تپه تیانه: این تپه در 26 كیلومتری غرب كامیاران واقع شده و به دلیل كشف سفالهای منقوش پیش از تاریخ در آن، بسیار حایز اهمیت است. در گمانه زنی این تپه، شش طبقه اتقرار یافته، به دست آمده است.
تپه توبره ریزه : این تپه در یك كیلومتری جنوب شهر كامیاران واقع شده است و معرف عصر مس در منطقه كردستان است. آثار این تپه با آثار تپه حصار دامغان قابل مقایسه و فرهنگ سفال نخودی رنگ در این منطقه گسترش یافته است
دریاچه زریوار: دریاچه زریوار مهمترین و كمنظیرترین جاذبه آبی در غرب كشور است كه در فاصلة سه كیلومتری غرب مریوان قرار گرفته و جاده آسفالتهای آن را به شهر مریوان پیوند میدهد. این دریاچه در ارتفاع 1285 متری از سطح دریا واقع شده است و از زیباترین میراثهای طبیعی استان كردستان به شمار میآید. طول آن 5/4 كیلومتر و عرض آن اندكی كمتر از دو تا سه كیلومتر است. مساحتی حدود900-850 هکتار دارد، عمق دریاچه از پنج تا دو متر متغیر است. آب دریاچه شیرین و از جوشش چشمههایی كه در كف دریاچه قرار گرفتهاند، تأمین میشود.
چشمه بابا گرگر: در روستای «باباگرگر»، در 18 كیلومتری شمال شرقی شهستان قروه، چشمهای جوشان همیشه میخروشد كه به آن «دنگز» میگویند. این چشمه پر آب دارای آبی است كه رنگ آن مایل به سرخ است. ظاهراً این آب برای امراض سودایی و پوستی مناسب است و در درمان سوء هاضمه و دیگر بیماریهای دستگاه گوارش و نیز راشیتیسم و درمان تورم موثر میافتد.
دریاچه پشت سد قشلاق(سد وحدت): سد مخزنی قشلاق بر روی رودخانه قشلاق در 12 كیلومتری شمال سنندج، روی كوههای منطقه "ساتله و تیرگرا" احداث شده است. دریاچه پشت این سد 11 كیلومتر طول دارد و وسعتی معادل 934 هكتار را در بر میگیرد و با توجه به سطح دریاچه و حجم آب، زمینه مناسبی برای انواع ورزشهای آبی به وجود آورده است.
دریاچه سد شهید کاظمی: در حوزه شهرستان سقز قرار دارد(قسمتی از آن) طول آن حدود شش کیلومتر و حجم مخزن آن 48 میلیون متر مکعب است. آب آن از رودخانههای زرینه رود، سیمینه رود، خورخوره و سقزچای تأمین میشود.
چشمه قمچقای: در 17 كیلومتری قمچقای در دهستان «سیاه منصور» شهرستان بیجار واقع است.
سد گاوشان: در 25 کیلومتری جاده کامیاران به سنندج در حال احداث می باشد و از سدهای بزرگ کشور محسوب می گردد.
چشمه هفت آسیاب: چشمه هفت آسیاب در روستای شریفآباد از دهستان سیاه منصور واقع است.
چشمه آب تلخ (پیر صالح): چشمه آب تلخ در روستای قشلاق از شهرستان بیجار قرار دارد. علت نامگذاری این چشمه به علت تلخ بودن آب آن است.
آبشار بل: در یكی از روستاهای منطقه اورامان و در مرز استان كرمانشاه، آبشاری زیبا وجود دارد كه به عقیده كارشناسان دارای آب عالی برای شرب است. این آب در مسیر خود به رودخانه سیروان میریزد.
چشمه كواز: این چشمه در 50 كیلومتری شمال غربی كامیاران و در دامنه كوه واقع شده است. آب این چشمه در استخر كوچكی جمع میشود و از آن برای نوشیدن و نیز درمان بیماریهای مجاری تنفسی، روماتیسمی و بیماریهای جلدی استفاده میشود.
آبشار كویله: یكی از اماكن دیدنی استان كردستان آبشار «كویله» است كه در شهرستان مریوان و در مسیر جاده مریوان ـسقز واقع است. این آبشار زیبا در فصل بهار از مكانها دیدنی و زیبای منطقه محسوب میشود.
چهل چشمه: چهل چشمه از كوههای مرتفع كردستان است. این كوه دارای آبشارها و چشمههای بسیار زیبایی است این كوه یكی از سرچشمه های رودخانه های جغاتو «جغتو» و سپیدرود است و دارای چشمهسارهای فراوان و دامنههای سرسبز و زیبا است.
سراب وینسار: یكی از چشمههای قدیمی شهرستان قروه، چشمه سراب است كه با آب بسیار گوارا و عالی در داخل روستای «وینسار» از دل زمین بیرون میآید. اطراف چشمه اصلی سنگ چین شده و قدمت سنگچین آن حدود دو تا سه قرن برآورد شده است.
سراب قروه: در بخش جنوبی شهر قروه سرابی طبیعی وجود دارد كه یكی از تفرجگاههای مردم منطقه محسوب میشود. این سراب دارای آبی خوب و گوارا است.
چشمه خاورآباد: این چشمه در جنوب شرقی چشمه سراب بیجار واقع است
پارك جنگلی آبیدر: این پارك در ضلع غربی شهر سنندج در دامنه كوه آبیدر قرار دارد. آبیدر در فرهنگ منطقه جایگاه خاصی دارد و به دلیل پرآب بودن چشمهسارها، قناتها و وجود باغهای متعدد مانند امانیه، امیریه و ... چنین نامیده میشود. از زمانی كه شهر سنندج بنیان نهاده شد، آب چشمههای آبیدر به وسیله تنبوشههای سفالی به شهر منتقل شد. هنوز هم قنات عمارت خسروآباد، آصف، وكیل، مشیر و تعدادی از بناها، به نوعی از این كوه سرچشمه میگیرند.
منطقه اورامان: یكی از مناطق زیبای استان كردستان، منطقه اورامان است كه در شرق مریوان قرار دارد و دارای كوهستانهای زیبا با پوشش جنگلی است. رودخانه بزرگ سیروان از این منطقه و دره اورامان عبور میكند و به رودخانه دیاله در عراق میپیوندد.
حیات وحش و مناطق حفاظت شده
استان کردستان گونه های مختلفی از حیات وحش را در خود جای داده است. این گونه ها شامل انواع پستانداران، پرندگان و آبزیان می شوند. از حیوانات وحشی که در جلگه ها و دشت ها پرورش می یابند خرس، بز كوهی، آهو، گراز، خرگوش، كفتار، شغال، گرگ و روباه را می توان نام برد كه به تعداد زیاد درهمه جای آن یافت می شوند
غار باستانی كرفتو
غار كرفتو در شهرستان دیواندره، در 72 كیلومتری شرق شهرستان سقز قرار دارد. با توجه به تحقیقات به عمل آمده، در دوران «مزوزوییك» كرفتو در زیر آب بود و در اواخر این دوره ارتفاعات آن از آب خارج شد. غار كرفتو از غارهای آهكی و طبیعی است كه در ادوار مختلف جهت استفاده و سكونت انسان تغییر حالت داده و با معماری صخره ای در چهار طبقه، در دل كوه حفر شده است. .
غار و محوطه باستانی كله كان
منطقه آرندان وكله كان در شمال غربی سنندج واقع شده است. این منطقه درون دره ای بسته قرار گرفته و سرچشمه رود آرندان–از سرشاخه های رودخانه قشلاق–در آن جاری است.
غار شووی بانه
این غار در نزدیكی مرز ایران و عراق در 12 كیلومتری بانه قرار دارد. درازای این غار 267 متر است و با شیب تندی رو به پایین می رود. درون غار، آبرفتی، ریزشی و بسیار خطرناك است و چاه های عمیق زیادی در گوشه كنار دالان ها و تالارهای آن وجود دارد
رستورانها و مراکز خرید
رستورانها:
رستوران گلستان: بانه، بلوار سقز، روبروی شرکت گاز
رستوران نادین: سنندج، خیابان مردو، کوچه فیروزه
رستوران سوران: مریوان، خیابان جمهوری، روبروی مجتمع بزرگ خورشید زریوار