عید نوروز بایرامی در آذربایجان
در میان مردم آذربایجان عید نوروز با ماهیت ملی و دینی از ارزش خاصی برخوردار است. عید نوروز که فرهنگها و باورهای باستانی مردم آذربایجان و ارزشهای اسلامی را در خود جمع نموده است در زمان شوروی سابق ممنوع بود اما مردم در چارچوب محیط خانواده و محل زندگی توانستند این عید را زنده نگه دارند. برای اولین بار در سال ۱۹۶۷بود که شیخعلی قربانف دانشمند و نویسنده میهن دوست آذربایجان سعی نمود تا عید نوروز به صورت کاملا آشکار از طرف مردم برگزار كند. علیرغم ممنوعیتهای بسیار به مناسبت عید نوروز نغمه و داستانسرایی میشد به بچه هایی که در این ایام به دنیا میآمدند اکثرا اسامی مانند نوروز و بایرام میگذاشتند. نوروز موجودیت مردم را نشان میداد و با اعیاد بیگانه شوروی تفاوتهای اساسی داشت.
تبدیل نوروز بایرامی به مراسم رسمی
پس از استقلال جمهوری آذربایجان در ۱۸اکتبر ۱۹۹۱عید نوروز از خانهها به محلهها و سپس به میادین شهرها گسترش یافت و تبدیل به یک آیین و مراسم رسمی شد.
از دیگر خصوصیات بارز عید نوروز آن است که مردم از آن به عنوان عید صلح و دوستی و وحدت و یکپارچگی یاد میکنند و طبق آیینهای باستانی، آنهایی که قهر هستند آشتی میکنند و قهر و کینه از میان برداشته میشود. مراسم عید نوروز که از چهارشنبه سوری آغاز میشود تا ۲۱مارس ادامه دارد. در آذربایجان بر خلاف ایران مراسم سیزده بدر برگزار نمی شود. از چیزهایی مردم آذربایجان در سفره هفت سین می گذارند سمنو است. سمنو تنها به معنای سرسبزی و طراوت نیست بلکه به معنای برکت نیز می باشد. سمنو به عنوان لذیذ ترین غذا در عید نوروز می باشد و بعد از طبخ، آن را در میان خویشاوندان و همسایه ها تقسیم می کنند. همچنین سمنو در میان آنها عامل تداوم بخش نسلها شناخته می شود. در نوروز سمنو را در میان زنانی که دارای اولاد نمی شوند می گردانند و می گویند: آی بونو گؤیردن تانری، بو گلینی ده گؤیرت، آرزوسونا کاما یئتیر. مطلبینه، مورادینا چاتدیر. عهدینی اومیدینی بیتیر(ای خدایی که این سمنو را بارور کردی این عروس را هم بارور کن، آرزویش را اجابت کن، به خواسته اش برسان، به امیدی که دارد برسان) در مراسم سمنو آذربایجان موسیقی هم اجرا می شود.
آیین نوروزی در آذربایجان
مراسم عید در آذربایجان از اولین سه شنبه اسفند ماه آغاز میشود. در این روز مردم در حیاط خانهها یا در محلهها، آتش روشن میکنند یا تفنگها و با گلولههای مخصوص به تیراندازی میپردازند و همهجا را روشن میسازند وهر کس به اندازه توانایی اش از روی آتش میپرد و میگوید همه دردها و رنجهایم بر روی آتش ریخته شود. بچهها مراسم عید نوروز را با شوق بیشتری برگزار میکنند آنها نوروز را تبدیل به یک عید کودکانه میکنند. آنها با تخم مرغهای رنگ کرده با هم مسابقه میدهند و به ترتیب از روی آتش میپرند. در بعضی از روستاها بازیهای مخصوص عید به صورت ایلی و دسته جمعی برگزار میشود و بازی هایی مانند کوسا، کچل به صورت تئاتر به نمایش در میآید و از جنگ بین خروسها و یا سنگها هم به حالت تفریحی استفاده میشود. در چهارشنبه آخر پس از خاموش شدن آتشها بر سر سفره عید مینشیند و سپس مراسمی مانند پاییدن در، از در و دیوار کیسه و کلاه انداختن به اجرا در میآید. دختران جوان در را میپایند و اولین جملههایی را که میشنوند، تفسیر میکنند. در عین حال فال انگشتر، حنا بستن، پوشیدن لباس پسر از طرف دختران و رفتن به خانه همسایه از صحنههای دیدنی این مراسم است. از صبح روز به کنار چشمهها و رودخانه میروند، از روی آنها میپرند، آب چشمه به منزل میآورند و حتی حیواناتشان را در آب چشمه سیراب میکنند که این مراسم در بعضی از روستاها واجب و ضروری شمرده شده و از آن به عنوان خیر و برکت یاد میکنند. در عید نوروز دیدار بزرگان خانواده و خویشان وبستگان زیارت قبور و دیدار خانوادههای داغدار از جمله مراسمی است که اهمیت فراوانی به آن داده میشود. مردم جمهوری آذربایجان به واسطه اعتقادات به آیین و مراسم نوروز برای با شکوه تر انجام شدن جشن نوروز برای این مراسم تدارک ویژه ای مانند سرودن ترانه ها پیش از نوروز تدارک بساط شادی ایام نوروز، تهیه لوازم و مواد مورد نیاز سفره نوروز، تهیه چیستان های نوروزی، ستایش و نفرین های نوروزی، پند و امثال نوروزی، اعتقادات نوروزی، عادات نوروزی، تماشای نوروزی و انجام آیین و مراسم نوروزی می بینند.
برای آشنایی با شرایط رزرو هتل در باکو - آذربایجان کلیک کنید.
استقبال از نوروز در آذربایجان
در میان مردم آذربایجان رسم بر این است پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده به خانه و حیاط سر و سامان داده فرش و پلاس نو بافته و به استقبال نوروز می روند. به طوری که در شب چهارشنبه دختران نو رسیده در ته دل فالی گرفته و و مخفیانه پشت درنیمه باز به انتظار ایستاده و اگر در این هنگام حرف خوب وموافقی بشنوند آرزویشان برآورده شده و اگر حرف نامناسبی می شنیدند نیتشان عملی نمی گشته است بنابراین برمبنای آیین عید ،مردم از بد گویی و حرف نامناسب دوری می جویند.
نوروز با آداب و رسوم مخصوص به خودش با دیگر روزها فرق می کند این عید با تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردم کشور آذربایجان عجین شده است.
چیدن سفره نوروز (خنچه) نیز مخصوص اینجاست و با کشورهای دیگر فرق می کند چه در چهارشنبه (چرشنبه آخشامی) و چه در روز اول عید (نوروز بایرامی).
چیزهایی که داخل سفره (خنچه) می گذارند عبارت است از: پلو، شکر پاره، شکر چوریی (نان قندی)، پاخلاوا (باقلوا) و دیگر شیرینیجات محلی و بومی شهرهای مختلف آذربایجان، کشمش، پسته، بادام، فندق، گردو (قوز) و تخم مرغ رنگ شده و تزیین شده (بزنمیش و بویانمیش رنگ لی یومورتا) می باشد.
بنا به آداب و رسوم این کشور، هفت نوع غذایی را که با حرف (سین) شروع می شوند را در سفره و به صورت نمادین می گذارند از جمله:
آب (Su)، شیر (Sud)، سمنو (Semani)، سنبل (Sunbul)، سینک اسم نوعی ماهی ) (Siyanek سوسیس (Sucuq) و ماست چکیده(Suzme).
در آذربایجان علاوه بر چهارشنبه سوری (آخیر چارشنبه) در شب عید نیز آتش (Tonqal) روشن می کنند.
در چهارشنبه آخر سال رسم براین است که هر خانواده به تعداد اعضای خانواده و به اسم تک تک آنها شمع روشن می کند.
به یتیمان و نیازمندان کمک می کنند و از مریضان عیادت می کنند و اعتقاد به این دارند که هدیه دادن وغذا دادن به نیازمندان را ثواب می دانند.
همچنین در آخرین چهارشنبه سال، دختران وپسران مجرد و دم بخت نیت می کنند و فال گوش می ایستند و اولین حرفی که می شوند برای این که معلوم شود سر می گیرد یا نه آشکار می کنند تا گوینده این حرف، درستی این حرف را تایید نماید.
از دیگر رسم های این شب کلاه انداختن (پاپاخ اتماق) می باشد که صاحب خانه کلاه خود را پر از شیرنیجات محلی و سنتی می کند و دم در می گذارد و صاحب اصلی کلاه (قسمت هر کسی باشد)، کلاه را پیدا می کند و خوشحال می شود و می رود این رسم از قدیمی ترین آداب و رسوم می باشد.
آمادگی برای نوروز از شب یلدای کوچک (کیچیک چله) شروع می شود واز این روز به بعد همه در تدارک عید هستند.
از بازی های قدیمی که در روزهای نوروز قدیم اجرا می شد می توان به این بازی ها اشاره کرد: شمشیر بازی (Qilic Oynatmaq)، کمربند بازی (Kemer Atmaq)، بند بازی (Kendirbaz)، قوچ بازی(Qocdoyushi) که در حال حاضر نیز بعضی از این بازی ها در شهرهای مختلف آذربایجان اجرا می شود.
عید بدون کوسا و کچل(Kosa) و مشهدی عباد (مشتی عباد) و باهار قیزی و اوغلی (دختر و پسر بهار) و شکر پاره (شیرینی مخصوص آذربایجان) و پاخلاوا (باقلوا) را نمی توان تصور کرد.
بنا به رسم قدیمی هم اکنون نیز در روزهای اول عید نوروز عده ای با پوشیدن لباس مخصوص شخصیت اینها را اجرا می کنند و در مکان های اجرای برنامه نوروز مثل: قیز قالاسی (قلعه دختر) و پارک بلوار (بلوار پارکی) در شهر باکو می گردند و با مردم و مسافران نوروزی و مخصوصا بچه ها حرف می زنند و شوخی می کنند و تخم مرغ می شکنند و عکس می گیرند. این کارناوال به مدت یک هفته در شهرهای مختلف آذربایجان به خصوص باکو، گنجه، شکی، نخجوان و لنکران اجرا میگردد.
اولین چهارشنبه سال را چهارشنبه آب (Su) می نامند. این بدین معنا است که در آستانه آمدن بهار، یخ رودخانه ها در حال آب شدن می باشد و این آب ها به رودهای دیگر نیز سرازیر می شوند و شروع به نمناک و خیس کردن خاک می کنند.
دومین چهارشنبه سال را چهارشنبه آتش (Od) می نامند وخورشید با تابش خود باعث گرم شدن زمین می شود و زمین را برای کاشت آماده می کند و رسم بر این است که در این چهارشنبه آتش (Tonqal) روشن می کنند و سفره عید (خنچه) می چینند.
سومین چهارشنبه سال را باد (Yel-Kulak) می نامند که در بعضی از مناطق و شهرهای آذربایجان مراسم مفصلی می گیرند. این اسم به این معنا می باشد که باد خاک را بازی می دهد. ( زنده شدن خاک) و بیدار کردن درختان از خواب زمستانی که در پاییز برگ هایش زرد شده و ریخته و جان دادن دوباره به طبیعت است.
آخرین و چهارمین چهارشنبه سال، خاک (Topraq) می باشد، که خاک با آب خیس می گردد و خورشید به آن می تابد و زمین را برای کشاورزی آماده می کند و اولین کاشت کشاورزان هم از این چهارشنبه شروع می شود و رسم می باشد که مادر بزرگ ها با خواندن شعر سمنو، گندم خیس می کنند و برای کاشتن سبزه شب عید آماده می شوند.
برای اطلاع از شرایط تور زمینی نوروز باکو کلیک کنید.
برای اطلاع از شرایط تور هوایی نوروز باکو کلیک کنید.
غذاها و شیرینی های نوروز بایرامی
شب عید، مردم در آذربایجان دور هم جمع می شوند و ماهی شکم پر میل می کنند. ماهی شکم پر از غذاهای سنتی آذربایجان است که معمولا ماهی سفید دریای خزر یا کپور را که داخل آن را از امعاء و احشا خالی کرده و از موادی مثل پیاز، گردو، کشمش، سبزیجات، و آلو پر شده در فر می گذارند یا سرخ می کنند و با تزئیناتی مثل لیمو و انار در سفره ها می گذارند.
شیرینی هایی مثل شکربوره، پاخلاوا (باقلوا)، و شور گوگال هم توسط مردم آذربایجان پخته و مصرف می شود. شکر بوره که معروف ترین شیرینی آذربایجان است از بادام، شکر، دانه هل، گندم، تخم مرغ، خامه ترش، کره، شیر، و خمیر تشکیل شده که درون فر گذاشته و پخته می شود.
پاخلاوا دیگر شیرینی معروف مردم آذربایجان است که از گردو، کره، تخم مرغ، گندم، شکر، گلاب، زعفران، و بادام تشکیل شده است. شکر بورا و باقلوا در محیط های عمومی شهر باکو، به همراه چای هم سرو می شود.
هفت سین یا برکتلرین یئددی سین
یئددی برکت در فرهنگ ملت آذربایجان حتما با حرف سین شروع نمیشود. جمع آوری هفت برکت بر سر سفره عید بهانه ای برای شکر گزاری از خالق جهان و عدد هفت نشانه کثرت می باشد.
تورکان باستان برکت لردن یئددی سین (هفت برکت) را این گونه معرفی میکردند:
1- گؤی برکتی و آیدینلیق = برکت آسمان و روشنایی (مثل قرآن و آینه برکت آسمانی و روشنایی)
2- سو برکتی = برکت آب (آب و حتی در جایی که ماهی هست)
3- یئر برکتی = برکت زمین (قورغا "گندم" - سمنو - عدس برشته)
4- حئیوان برکتی= برکت حیوانی (تخم مرغ رایج بوده بخاطر سهولت)
5- آغاج برکتی = برکت درختی (سیب – سنجد)
6- آل وئر برکتی= برکت داد و ستد (سکه)
7- گؤوَرمک برکتی = برکت رویش (سبزه نماد رویش و سرسبزی است)
جشنواره های نوروزی در آذربایجان
از سال ها پیش و بعد از استقلال جمهوری آذربایجان، مراسم عمومی نوروز با شور و شوق بیشتری در اماکن عمومی شهرها برگزار شده است. در باکو هم مانند دیگر شهرهای آذربایجان جشن های نوروزی در سطح شهر برگزار می شود. در روز اول عید، در پارک بلوار باکو نمایشگاه- بازاری برپا می شود و از کشورهای مختلف همچون ایران، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان و ترکیه محصولاتی به عرضه گذاشته می شود. در ایچری شهر، استیج های مختلفی قرار می دهند و خواننده های مختلف آهنگ های آذربایجانی را اجرا می کنند و مردم رقص آذربایجانی می کنند. در اطراف جایگاه موسیقی، بازارهایی هم برپا می شود و انواع شیرینی جات محلی، انواع کباب پخته و فروخته می شوند و چای در سماورهای ذغالی عرضه می شود تا اوقات خوشی را برای تماشاگران و مسافران رقم بزنند.
گروه گردشگری اولدوز توریسم