اطلاعات عمومی
موقعیت و وسعت:
استان خراسان جنوبی یکی از استانهای ایران است. این استان در شرق ایران واقع شده و مرکز آن، شهر بیرجند است. استان خراسان جنوبی، با مصوبه مجلس شورای اسلامی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، در سال ۱۳۸۲ ایجاد شد.
مساحت این استان ۹۵٬۳۸۵ کیلومتر مربع است که از این نظر هشتمین استان ایران است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت آن برابر با ۶۰۰٬۵۶۸ نفر میباشد و از این نظر ۲۷اُمین استان کشور است
آب و هوا:
استان خراسان جنوبی ، ناحیه ای خشک و گرم است، که از نظر موقعیت طبیعی به دو منطقه کوهستانی و دشتی تقسیم می شود. مناطق کوهستانی عمدتا" در شمال و شمال شرقی آن قرار دارند، و مناطق دشتی و هموار آن در قسمت های جنوب ، غرب و جنوب شرقی قرار گرفته اند. استان خراسان جنوبی جزو ناحیه گرم و خشک محسوب می شود و بیش تر نواحی آن اقلیمی خشک دارد و تنها نواحی کوهستانی آن از آب و هوای معتدل برخوردار است. آب و هوای استان را می توان به شرح زیر تقسیم بندی نمود: آب وهوای نیمه بیابانی معتدل، که مناطق شمالی و شمال شرقی استان را در برمی گیرد، آب و هوای گرم و خشک بیابانی، که مناطق جنوب و غرب استان را در بر می گیرد. بیش ترین درجه حرارت استان درتابستان ها 40 درجه·سانتی گراد بالای صفر و کم ترین آن در زمستان ها 10 درجه زیر صفر است. متوسط بارندگی استان نیز در حدود 200میلیمتر در سال است
ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی
دین و زبان:
زبان مردم استان خراسان جنوبی فارسی با لهجه های بیرجندی ، خوسفی، سربیشه ای و نهبندانی است. در جنوب استان؛ برخی از مردم به زبان بلوچی گویش می کنند لیکن زبان رسمی این منطقه همان فارسی است. ترانه ها و اشعار و ضرب المثل های عامیانه، ادبیات عامه مردم استان خراسان جنوبی را تشکیل می دهند
دین مردمان این ناحیه اسلام و مذهب شان شیعه و سنی است. عده ای پیرو آیین های زرتشتی نیز در این ناحیه زندگی می کنند که پیشینه حضور آن ها به دوره های باستانی باز می گردد. عده بسیار کمی نیز از اقلیت های مختلف دینی در این منطقه زندگی می کنند
صنایع دستی:
هنرهای دستی استان خراسان جنوبی تبلور روحیه هنردوست و خلاق مردم این منطقه است که در قالب قالی های نفیس بیرجند، جاجیم های اعلاء، گلیم های نهبندان و ظروف سفالی بدون لعاب تجلی می یابند و از جاذبه های فرهنگی مهم منطقه به شمار می روند
جاذبه های توریستی
جاذبه های مهم:
ارگ كلاه فرنگى-بیرجند: ارگ كلاه فرنگى در شهر بیرجند یكى از بناهایى است كه در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده و به لحاظ ویژگى معمارى آن از جمله بناهاى شاخص و جالب این شهرستان محسوب مىگردد. این بنا در شش طبقه و به شكل زیگورات ساخته شده و در گذشته به حسام الدوله معصوم خان خزیمه تعلق داشته كه از حكام منطقه بود.
ارگ حاجى آباد- بیرجند: ارگ حاجى آباد در شرق شهر بیرجند یكى از بناهاى دوره قاجاریه است كه داراى دو ساختمان مجزا و مستقل است ودر فاصله سى مترى از یكدیگر قرار دارند. دراین ارگ چهار باغ به نامهاى باغ بزرگ، باغ نهالى، باغ زیرین و باغ طاقى وجود داشته كه بعدها بر اثر بىآبى از میان رفتهاند.
قلعه رستم- خوسف: قلعه رستم در جنوب شرقى شهر خوسف و در غرب روستاى كوچكى به نام «گنج» بر فراز تپهاى رفیع، كه بر جلگه خوسف و دشت ماژان مشرف است، قرار دارد. چون این قلعه در محلى واقع شده كه دسترسى به آن آسان نبوده، لذا آسیب كمترى متوجه برخى از فضاهاى آن شده است.
قلعه فورگ-بیرجند: این قلعه كه بر بالاى تپهاى واقع شده، به دستور نادرشاه احداث گردیده و در شرق بیرجند، در روستاى «فورگ» از توابع شهر درمیان قرار دارد. دروازه اصلى قلعه در ضلع شرقى آن است و دروازهاى كوچكتر نیز در ضلع شمالى وجود دارد.
قلعه كل حسن صباح-بیرجند: این قلعه كه در جنوب شرقى شهر بیرجند و در روستاى نصرت آباد بخش درمیان قرار دارد، از مهمترین قلاع اسماعیلیان در منطقه به شمار مىرود. زیرا پس از منطقه الموت و قلعه معروف آن این قلعه به لحاظ دارا بودن موقعیت ویژه در منطقه، دومین مركز دفاعى اسماعیلیان در ایران بوده است. در این قلعه سه بخش عمده وجود دارد كه عبارتند از: غربى، مركزى و شرقى.
قلعه نهبندان-نهبندان: قلعه نهبندان از جمله آثار به جامانده تاریخى در خراسان جنوبى است كه قدمت آن به دوران اشكانیان مىرسد و به گفته عدهاى از صاحبنظران محل شهر باستانى «نِه» در آن جا بوده است. در این قلعه سفالهایى وجود دارد كه به لحاظ شكل ظاهرى و رنگآمیزى شباهت زیادى به سفالهاى دوره اشكانى دارد. البته وجود سفالهاى دوره صفویه در قلعه حكایت از آن دارد كه این قلعه تا دوران صفویه نیز مورد استفاده واقع مىشده است. قلعه نیز نشانگر نوعى استادى و فن در ساختن این نوع قلعهها از دوران اشكانى تا دوره صفویه است.
قلعه بیرجند-بیرجند: این قلعه تاریخى كه بر فراز تپهاى در شهر بیرجند قرار دارد در دوره صفویه احداث شده و در دوره قاجاریه بازسازى گردیده كه تغییراتى نیز در ضلع شمالى و برجهاى آن صورت گرفته است. این قلعه در دورههاى صفویه و قاجاریه از جمله پناهگاههاى مهم مردم بیرجند در برابر حملات ازبكها محسوب می شد.نقشه قلعه بیرجند چهارضلعى است كه چهار برج در چهار گوشه آن قرار دارد و دو برج نیز در ضلعهاى غربى و شمالى است. این قلعه داراى دو در ورودى است كه یكى از آنها در ضلع شمالى و دیگرى در ضلع غربى است.
قلعه حوض غلام كش-بیرجند: این قلعه عظیم در جنوب شرقى شهر بیرجند و در حوالى روستاى «مود» قرار دارد. در گذشته حصارى با برجهاى متعدد در اطراف قلعه وجود داشته كه اكنون در بعضى از قسمتها آثار آن را مىتوان دید. با توجه به شواهد موجود، این قلعه یكى از قلاع اسماعیلیان بوده است.
مسجد جامع چهاردرخت-بیرجند: مسجد جامع چهاردرخت یكى از مساجد معتبر شهر بیرجند است و به عنوان یك اثر ویژه از اهمیت زیادى برخوردار است. این مسجد كه با ابعاد بیش از یك هزار متر مربع و به صورت یك چهار ضلعى در محله چهاردرخت بنا گردیده، در حد یك شبستان است. تاریخ ساخت این بنا به اواخر دوره صفوى مربوط مىشود.
مسجدجامع خوسف-خوسف: این مسجد در دشت زوزن خواف واقع شده است. از ساختمان اصلی این مسجد كه بهاوایل قرن هفتم ه . ق تعلق دارد، چند پایه و دو دیوار و سردر به جا مانده است و در كتیبه آن نیز تاریخهای 615و 617 ه . ق· قید شده است. این مسجد از لحاظ تزئینات و نگارههای خط كوفی جالب توجه است.
حسینیه آراسته - بیرجند: حسینیه آراسته در شهر بیرجند یكى از بناهاى عهد قاجاریه است وبراساس متن كتیبهاى كه در بخش فوقانى تزئینات نماى دیوار میان سرا وجود دارد این حسینیه در سال 1301 هجرى قمرى توسط آراسته بنا گردیده است.
مسجد عاشورا - بیرجند: این مسجد در سال 821 ه . ق توسط گوهرشاد ، زوجه شاهرخ تیموری ساخته شده است. اینمسجد با صحن بزرگی در میان، به شیوه مساجد چهارایوانی ایران ساخته شده است. خطوط ثلث زیبای اینمسجد، به دست بایسنقر میرزا، فرزند شاهرخ تیموری نگاشته شده است.این مسجد یك بار دردوره صفوی در سال 1052 ه . ق و یك بار در دوره قاجاریه تعمیر و تزئین شده است.
مسجد هندوالان-بیرجند: این مسجد از بناهای تاریخی قرن نهم ه . ق است كه در ماه رجب سال855 ه . ق به دست معماری به نام «شمس الدین محمد تبریزی» ساخته شده است.
مسجدجامع قائن: مسجد و مزار مولانا شیخ زین الدین در تایباد واقع شده است. بانی این مسجد پیر احمد خوافیوزیر شاهرخ بهادر تیموری در سال 848 ه . ق این مسجد را بنا نهاده است. اهمیت این بنا به كتیبههای زیبای سردر، كاشی كاری معرقو حواشی آن مربوط است.
مصلاى بیرجند-بیرجند: این مسجد از بناهای قرن نهم ه . ق است و بانی آن پهلوان علی نامی بوده است.
سه فرمان تاریخی از شاه عباس اول صفوی، در روی سنگ نقرشده ودر دیواره این مسجد نصب شده است. متن سه فرمان شامل لغو و تخفیف مالیات، رفع مزاحمت عمال دولتی ازمردم و ساكنین نیشابور است. این بنا در شمار آثار تاریخی ثبت شده است.
حسینیه حاجیه آمنه-بیرجند: این حسینیه كه در ابتدا به صورت مسكونى بود، به حاجیه آمنه از وابستگان خاندان علم تعلق داشت،كه در سال 1287 هجرى قمرى وقف شده است، تا در ایام محرم جهت سوگوارى و تعزیه خوانى مورد استفاده قرار گیرد.
مسجد ازبك: بناهای بافت و محیط پیرامون خودنمایی میكند.. این بنا از لحاظ سبك وفرم معماری شباهت كامل به بناهایی مانند مسجد عاشورا در داخل شهر و مسجد جامع درخش دارد. هرچند مدركی در خصوس زمان ساخت این بنا وجود ندارد اما بر اساس نقشه بنا و فرم معماری آن میتوان آنرا به دوره تیموری منتسب كرد
عمارت و باغ اكبریه- بیرجند: این مجموعه كه در گذشته هسته مركزى روستاى اكبریه را تشكیل مىداد. مجموعه اكبریه با كاربرد مسكونى و حكومتى ساخته شده كه قسمتى از ساختمانها و اندرونى آن به اعضاى خانواده علم اختصاص داشت و قسمت مركزى آن مخصوص امور دیوانى و حكومتى بود.· این مجموعه داراى بخشهاى سر در ورودى، عمارت، اصطبل، حمام، خم خانه، بخش ادارى، تالار تشریفات، استخر و... است. مجموعه اكبریه با 45069 مترمربع مساحت در جهت شرق به غرب ساخته شده است .
باغ و قلعه مود- بیرجند: باغ و قلعه مود در روستاى مود، در چهل كیلومترى شرق بیرجند قرار دارد. این بنا با مساحت 60270 مترمربع داراى حصار و بیست برج مدور است كه با فاصلههاى مشخصى در حصار باغ قرار دارند. در داخل قلعه بقایایى از یك بنا قدیمى عمارتى تشریفاتى - شامل چند لیوان، بقایاى یك هشتى، راهروها و اتاقها بر جاى مانده است.در مركز این باغ عمارتى قرار دارد كه ویژگىهاى معمارى آن متعلق به معمارى اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوى است.
باغ و عمارت شوكت آباد- بیرجند: باغ و عمارت شوكت آباد با مساحت حدود هشت و نیم هكتار در ده كیلومترى شرق شهرستان بیرجند، در جاده منتهى به زاهدان قرار دارد. بناهاى احداث شده در این باغ به صورت متراكم در جبهه جنوبى و شرقى باغ ساخته شدهاند. در جبهه جنوبى اتاق هایى به صورت منفرد جهت خدمه باغ و عمارت اصلى مخصوص حاكم و خانواده او و تالار تشریفات بود.
باغ امیرآباد پایین-بیرجند: این روستا در شش كیلومترى غرب بیرجند قرار دارد و مالك آن امیر معصوم خان خزیمه (حسام الدوله) بود و به همین جهت به آن «كلاته خان» هم مىگفتند و در برابر امیرآباد بالا (شیبانى) امیرآباد پایین نامیده مىشد. حسام الدوله در این روستا باغ بزرگ و آبادى داشت كه دو عمارت معتبر در آن بود. ارگ دو طبقهاى در وسط باغ احداث كرد.
باغ معصومیه-بیرجند : این باغ در روستایى به همین نام در نزدیكى بیرجند قرار دارد. این روستا توسط «امیر معصوم خان خزیمه» (حسام الدوله) احداث شد و به معصومیه معروف شد.حسام الدوله در این روستا باغ بسیار بزرگى احداث كرد و در آن درختهاى فراوان كاج و میوه كاشت و بناى مفصل و ارگ گونهاى نیز در آن ساخت.
باغ و عمارت رحیم آباد-بیرجند: باغ و عمارت رحیم آباد به دلیل خصوصیات ویژه معمارى و تزئینى در باغهاى ایرانى جایگاه ویژهاى دارد. این مجموعه از باغ، استخر، عمارت اصلى، انبارهاى متعدد، حوضخانه، اتاقهاى خدمه و نگهبانان، اصطبل، حصار و برجهاى نگهبانى شكل گرفته است. طبقه اول عمارت شامل دو تالار وسیع و اتاقهاى منفرد است. اصلىترین بخش این عمارت را تالار آیینه آن تشكیل مىدهد.
باغ و عمارت بهلگرد: مجموعه باغ و عمارت بهلگرد، مجموعه بناهای تاریخی است كه در فاصله 20 كیلومتری شرق بیرجند و در سمت جنوبی جاده بیرجند – زاهدان قرار دارد. باغ و عمارت مزبور مربوط به خاندان علم و مورد استفاده شوكتالملك بوده است. ورودی باغ دارای سردر ساده است. این بنا در دو طبقه ساخته شده است طبقه زیرین دارای اطاقها و دالانهای ارتباطی و طبقه فوقانی دارای اطاق شاهنشین و ایوان ستوندار با ستئنهای مدور و پوشش این طبقه به صورت تخت و با سرم است
مدرسه شوكتیه- بیرجند: مدرسه شوكتیه كه از بناهاى تاریخى شهر بیرجند محسوب میشود با مساحتى معادل 3178 مترمربع در سال 1312 ه.ق به فرمان امیراسماعیل خان علم (شوكت الملك اول) به منظور برگزارى مراسم عزادارى در ایام ماه محرم احداث گردیده و در سال 1326 ه.ق به ابتكار محمدابراهیم خان علم (شوكت الملك دوم) به عنوان نخستین مدرسه ابتدایى برگزیده شده است.در حال حاضر این محل به عنوان حسینیه در ایام ماه محرم مورد استفاده قرار میگیرد.
مدرسه علمیه معصومیه- بیرجند: مدرسه علمیه معصومیه در خیابان مطهرى شهر بیرجند قرار دارد و تاریخ ساخت آن به اواخر قرن دوازدهم هجرى قمرى برمىگردد. مؤسس این مدرسه امیر معصوم خان بوده و دو كتیبه در آن وجود دارد كه یكى معرف نام مدرسه و دیگرى حاوى گفتارى از پیامبراكرم (ص) است.
مدرسه ابن حسام خوسفى-خوسف: مدرسه ابن حسام خوسفى در بافت تاریخى شهر خوسف قرار دارد و بانى آن مرحوم ملاعلى خوسفى است. این بنا داراى حیاط مركزى و آجرچینىهاى زیبا و قاب بندىهاى آجرى در نماى داخلى و بیرونى است.
مدرسه علمیه آیت الله آیتى –بیرجند: این مدرسه كه در شهرستان بیرجند و در خیابان مطهرى قرار دارد بین سالهاى 1300 تا1310 ه.ش ساخته شده و از جمله آثارى است كه متعلق به اوایل دوره پهلوى است. در جبهههاى شمالى، غربى و شرقى صحن اصلى بنا هیچ گونه ساخت و سازى مشاهده نمىشود و ایوان و اتاقهاى بنا در جبهه جنوبى آن احداث شدهاند. ایوان این بنا داراى دو ستون چهارضلعى در وسط و دو نیم ستون در دیوارهاى طرفین است
آرامگاه حسام الدوله-بیرجند: آرامگاه حسام الدوله در خیابان شهید منتظرى شهر بیرجند قرار دارد و مدفن حسام الدوله، یكى از رجال بیرجند در دوره قاجاریه است. این بناى تاریخى با وسعتى بیش از چهارصد متر مربع داراى پیش ایوانى سرتاسرى است كه از كف صحن آرامگاه مرتفعتر مى باشد.
آرامگاه خواجه خضر- بیرجند: آرامگاه خواجه خضر با مساحت 35814 مترمربع در خیابان شهید منتظرى شهرستان بیرجند قرار دارد. سازندگان بنا دو نفر به نامهاى «خواجوى» و «منصف» بودند و در اوایل دوره قاجار این بنا را ساختند.
مزار سلطان ابراهیم رضا(ع): مزار سلطان ابراهیم رضا(ع) در شرق شهر بیرجند ودر روستاى گزیك از توابع طبس مسینا قرار دارد كه فاصله آن تا شهر بیرجند حدود یكصد و چهل كیلومتر است. سلطان ابراهیم رضا(ع) از برادرزادگان حضرت رضا(ع) بوده كه دراین مزار مدفون است و موردتوجه اهالى منطقه مىباشد. بناى این آرامگاه راكه به صورت پلان چهارضلعى است به دوره تیمورى نسبت مىدهند.
مزار گل، بیرجند: مزار شیخ شمس الدین معروف به مزار گل یكى از بناهایى است كه در جنوب شهر بیرجند و در روستاى گل قرار دارد.این بناى تاریخى در دامنه تپهاى احداث گردیده و شامل یك ایوان در وسط و دو حجره در دو طرف است.
آرامگاه بوذرجمهر قاینی: بنای تاریخی آرامگاه بوذرجمهر قاینی در فاصله 3 کیلومتری جنوب شهر قاین در دامنه و شیب شمال شرقی کوه ابوذر قرار گرفته است. این بنا در حقیقت مجموعه ای است شامل بنای آرامگاه که حالت مرکزیت و محوریت دارد و فضاهای معماری خدماتی و اقامتی.
آرامگاه ابوالمفاخر: بنای آرامگاه ابوالمفاخر در حاشیه شهر قاین واقع شده است. بنای آرامگاه با حدود 71 مترمربع مساحت، دارای پلانی هشت ضلعی است که ورودی آن بصورت پیش آمدگی با طاق جناغی در جبهه جنوب غرب آن قرار گرفته است.
آرامگاه ابن حسام خوسفی: بنای تاریخی آرامگاه ابن حسام خوسفی، شاعر برجسته قرن نهم هـ. ق بر فراز صخرهای سنگی در حاشیه شمالی شهر خوسف و در كنار مزارع آن واقع شده است.. این بنا ابتدا در دوره صفویه بنا شده و بعدها به خصوص در دوره قاجار تغییراتی در آن داده شده.
آرامگاه تورانشاه:· این بنا در حاشیه جنوبی شهر سرایان واقع شده ودر منطقه ای قرار گرفته که پیرامون آنرا قبرهایی فراگرفته اند. بنا دارای نقشه هشت ضلعی است و ورودی آن در ضلع شمال شرقی آن قرار گرفته است
باط آسف: در فاصله حدود 10 كیلومتری شرق روستای شوشود در میانه دشت رباطی وجود دارد كه نمونه بسیار جالب و سالمترین رباط در محدوده شهرستان بیرجند میباشد. ورودی رباط در جبهه جنوبی آن قرار دارد و شامل طاقی است بلند و به فرم جناغی. پس از سردرورودی حیاط یا میانسرای رباط قرار دارد.
رباط چاهک: این بنا در داخل روستای چاهک واقع شده است. بنا شامل ورودی، صحن، طاقنما ها و اطاقهای اطراف حیاط، اصطبل و محل سکونت کاروانیان است. ورودی بنا در ضلع غرب آن واقع شده و دارای طاق جناغی است. پس از ورودی، صحن بنا واقع شده است. بنا به دوره صفویه تعلق دارد.
رباط زردان: بنای تاریخی رباط زردان در حاشیه جنوب روستای زردان واقع شده است. این بنا با نقشه چهارضلعی دارای ورودی، هشتی، صحن و اتاقها و تالارهای اطراف صحن می باشد. این بنا به دوره صفوی تعلق دارد.
رباط مورشک: این بنا در منطقه ای خشک و کویری در حاشیه دق رباط، در فاصله 42 کیلومتری جنوب غرب سه قلعه و 56 کیلومتری شمال شرق دیهوک در مسیر کاروانی یزد و مناطق مرکزی فلات ایران به طرف قهستان و خراسان واقع شده است. این بنا با 577 مترمربع وسعت، با نقشه چهارضلعی کامل دارای سردر ورودی، حیاط، راهرو دور تا دور حیاط و حجره هایی برای سکونت و استراحت کاروانیان است. دوره تاریخی این بنا بر اساس فرم معماری و نیز شهرت آن که میان مردم محل به رباط شاه عباسی شهرت دارد، به دوره صفویه تعلق دارد.
آب انبار امیرآباد: در داخل روستای امیرآباد در فاصله حدود 5 كیلومتری غرب بیرجند ، آب انباری در داخل روستا قرار دارد. این بنا در نزدیكی باغ وعمارت امیرآباد بنا شده و با توجه به موقعیت قرارگیری علاوه بر استفاده· اهالی روستا توسط مسافرینی كه مسیر بیرجند به خوسف و بالعكس را طی می كرده اند نیز مورد استفاده واقع می شده است .با توجه به موقعیت مكانی و ارتباطی كه با باغ و عمارت امیرآباد داشته است ،از بناهای دوران قاجار بشمار می رود .
آب انبار بجد: آب انبار بجد در داخل روستای بجد واقع شده است . این بنای تاریخی در موقعیت جغرافیایی 59 درجه و19 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی و 32 درجه و 50 دقیقه و 20 ثانیه عرض شمالی قرار گرفته است . این بنا متعلق به دوره قاجاریه است .
آب انبار علی آباد: آب انبارعلی آباد در روستای علی آباد از توابع دهستان طبس مسینا- بخش درمیان شهرستان بیرجند بنایی است ساده شامل سر در وردی ، پلكان ورودی ، مخزن و پوشش مخزن. این آب انبار از بناهای دوره قاجار به شمار مرود .
آب انبار حاجی علی رضا بیك: قدمت این آب انبار به دوره قاجاریه بر می گردد . بانی و واقف این بنا « حاجی علی رضا بیك » می باشد· واین بنا در زمان حشمت الملك ساخته شده است . آب انبار در نواحی گرم و خشك از جمله ملزومات مهم برای تداوم زندگی در این مناطق بوده و در اكثر محلات شهری و روستاها یك یا چند آب انبار وجود داشته است
موزه باستان شناسی بیرجند: موزه باستان شناسی با وسعت 600 متر مربع زیربنا در طبقه دوم كاخ و عمارت مركزی اكبریه قرار گرفته است . بعد از موزه باستان شناسی توس مهمترین موزه باستان شناسی خراسان محسوب می شود . این موزه از بخشهای مهمی چون بخش سفال، سكه، فلز و مفرغ، قرآن و كتابت، اسلحه و ابزارآلات جنگی و مواریث خاندان علم تشكیل شده است .
موزه مردم شناسی مجموعه عمارت اكبریه: موزه مردم شناسی در طبقه اول كاخ موزه اكبریه و به منظور نمایش آداب و رسوم و نوع پوشاك مردم ،مشاغل و حرف و هنرهای سنتی منطقه جنوب خراسان ،در سال 1374 بوجود آمد. قدمت اشیای موزه مردم شناسی به 100 سال پیش بر می گردد. اشیاء این موزه ،حكایت از اعتقادات خاص مردم بیرجند می باشد .مجسمه های كه در این موزه به نمایش گذاشته شده اند عبارتند از: قالیبافی ،پارچه بافی ،گمانه زنی سفالگری ،عطاری،دست آسی،حكیم باشی،آرایشگری،مراسم عروسی،جلك زنی،حلاجی،كفاشی،آهنگری،سبد بافی،برداشت محصولات كشاورزی، كاشت، داشت، برداشت و… كه در قالب 28 عدد مجسمه به نمایش در آمده· است .
موزه شهدا بیرجند· : گنجینه شهداء با جمع آوری دهها اثر به جا مانده از گلگون جامه گان شهید ( چون وصایا ، مناجاتنامه ها ، خاطرات ، البسه ، اشیاء و …. ) و دهها اثر هنری مرتبط با فرهنگ شهید و شهادت ، عرصه مناسب پژوهش و تفكر را برای مشتاقان ، فراهم نموده است .گنجینه شهدا با همكاری و مشاركت میراث فرهنگی و بنیاد شهید انقلاب اسلامی بیرجند و به پاس تكریم از مجاهدت نام آوران عرصه اقتدار ملت در بنای تاریخی – مذهبی آرامگاه خواجه خضر كه مورد احترام اهالی شهر می باشد· در روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی راه اندازی گردید
بند دره : این بنا در دوره قاجار در زمان حكمرانی امیر حشمت الملك علم ساخته شده است. بند یا سد تاریخی دره ، بنایی است عظیم از سنگ ، آجر و ملات ساروج كه بر مسیر سیلابی در رشته كوه باغران احداث شده است . این بنا با 31 متر طول تاج ، 3 الی 5 متر عرض تاج و حدود 13 متر ارتفاع ، مهمترین بند تاریخی در بیرجند محسوب می شود .
بند عمر شاه : بند تاریخی عمر شاه در فاصله دو كیلومتری جنوب غرب بیرجند و در داخل رشته كوه باغران بنا شده است . این سد· از سازه های آبی متعلق به دوره· قاجار است ،· این سد در دوره قاجار و زمان حكمرانی حشمت الملك علم بنا شده است.
بند تجنود : بند تاریخی تجنود در فاصله حدود 2 کیلومتری شمال غرب روستای تجنود قرار دارد. طول تاج این بند 26 متر، عرض تاج 5/5 متر و ارتفاع آن از پایین ترین نقطه رودخانه 14 متر است. قسمت پایین بند در دوره های معاصر تخریب شده واین امر باعث شده آب در پشت بند جمع نشود. این بنا در اواخر دوره قاجار و به دستور ابراهیم خان شوکت الملک ، حاکم وقت منطقه ساخته شده است.
کوه باقران، بیرجند : رشته كوه باقران كه از شمال غربى به جنوب شرقى امتداد مى یابد، حدود یكصد كیلومتر طول و 13 كیلومتر عرض دارد و بلندترین قله آن 2595 متر ارتفاع دارد.
کوه مومن آباد بیرجند : رشته كوه مؤمن آباد یا مینا آباد نیز به موازات آن امتداد مى یابد كه بلندترین قله آن به نام «بن در» 2782 متر ارتفاع دارد.
سایر ارتفاعات استان : سایر كوههاى مهم استان عبارتند از: شاه كوه با ارتفاع 2732متر كه در غرب نهبندان است، كوههاى گلرك با ارتفاع 2481 متر، زینآباد با ارتفاع 2419 متر، بازو با ارتفاع 2352 و بزو با ارتفاع 2335 متر كه در جنوب شرقى شهرستان بیرجند قرار دارند و كوههاى باران با ارتفاع 2518 متر و آتشكده با ارتفاع 2159 متر، كه در شمال شوسف واقع شدهاند.
آبشار گیوك، بیرجند : این آبشار در انتهاى درهاى سرسبز قرار دارد و مجموعه اى از چندین آبشار است و مرتفعترین آنها هشت متر ارتفاع دارد.
آبشار چهار ده، بیرجند : این آبشارها در انتهاى درهاى به همین نام در ارتفاعات باقران در شمال بیرجند قرار دارند. در اولین و مرتفعترین این آبشارها آب از ارتفاع حدود هفت مترى به پایین سرازیر مى شود.
روستای ماخونیك:· روستای ماخونیك در منطقه ای كوهستانی و در دامنه جنوبی كوهی بنام ماخونیك واقع شده است .این روستا مركزیت منطقه ای را داراست كه متشكل از 12 روستا است كه ماخونیك بزرگترین آنهاست و اهالی 21 روستای دیگر اصل و نسب خود را از ماخونیك می دانند .این روستا ها از نظر مذهب ،معیشت ،شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی با یكدیگر وجه اشتراك زیادی دارند .ویژگی جالب این روستا قوام و دوام سنتها وآداب ورسوم مردم آن است كه با گذشت زمان دستخوش كمترین تغییر وتحول نشده است .
روستای خور: بافت تاریخی روستای خور تحت تأثیر شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط شكل گرفته است . خانههای گلی با برخورداری از پوششهای گنبدی ، حیاط مركزی ، بادگیرها، اتاقهای محاط بر حیاط ، هشتی و دهلیز ، دیوارهای قطور ، حوض و باغچههای میانسرا ( حیاط ) كه به گونهای هماهنگ و منسجم و مطابق با اقلیم منطقه ساخته شدهاند از ویژگیهای این بافت است . بناهای تاریخی این روستا متعلق به دوره صفویه است
رستورانها و مراکز خرید
رستورانها:
رستوران پدیده: بجنورد، میدان خرمشهر
رستوران شقایق: تایباد، خیابان فرمانداری
کباب بناب آذرباجان: درگز، بلوار امام خمینی، بالاتر از فرمانداری
رستوران امین: درگز، خیابان مدرس
رستوران ارگ شاندیز: طرقبه، حدفاصل میدان آبشار و پارک طبیعی
آشپزخانه تعاون: سبزوار، میدان کارگر، ابتدای خیابان ابومسلم
ویونا 9: طرقبه جنب هتل طرقبه
ویونا 10: نیشابور، بلوار بعثت
رستوران گراناز: شهرستان فردوس، بلوار امام رضا، جنب پمپ بنزین