کریدور زنگه زور و اتصال به نخجوان
خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر رضا صولت»، کارشناس ارشد مسائل ترکیه در مورد "کریدور زنگه زور" (نخجوان) مطرح کرده که در ادامه آمده است:
* قرار است کریدوری از نخجوان به جمهوری آذربایجان متعاقب آتش بس ارمنستان و آذربایجان ایجاد شود. این کریدور چه نقشی از حمل و نقل ریلی و جاده ای ترکیه می تواند ایفا کند؟
با سقوط صدام و اهمیت موضوع انرژی در مدیترانه شرقی، ترکیه در کنار ژئوپلیتیک وطن آبی را در صدر استراتژی های خود قرار داد، زیرا مدیترانه مرکز ثقل وطن آبی برای ترکیه است و دریای سیاه، اژه، مرمره و تنگه های بسفر و داردانل مکمل وطن آبی آنکارا می باشد.
در کنار این موضوع با طراحی وطن خطوط آهن، وطن جاده های مواصلاتی و وطن کریدورهای انرژی، در حال تکمیل کردن پازل اتصال ژئوپلتیک است. باید اعتراف کرد که رفتار ترکیه در کنار هم گذاشتن این پازل ها خلاقانه و نوآورانه است.
روسها تا قبل از صلح قره باغ در صدد بودند تا کریدورهای خود را از طریق دریای سیاه و از خاک ترکیه به مدیترانه منتقل کنند. این کشور، که نگاه حیثیتی و هویتی به جمهوری آذربایجان دارد و با شعار دو دولت و یک ملت از آذربایجان در طول جنگ قره باغ اعلام حمایت می کرد، بعد از توافقنامه پوتین، الهام علی اف و پاشینیان، گام جدید درجاده ابریشم انرژی را برداشت.
در حقیقت نخجوان درب ورودی جهان ترک دیگر به حساب می آید چرا که خطوط لوله نفت خام «باکو- تفلیس- جیحان»، خطوط لوله گاز طبیعی «باکو- تفلیس- ارزروم»، «خطوط لوله گاز طبیعی ترانس آناتول TANAP»«خطوط لوله گاز طبیعی ترانس آدریاتیک TAPطرح هایی است که به پیوند عمیق برادری جمهوری آذربایجان و ترکیه تبدیل شده است. مضاف بر اینکه، سفر اتباع دو کشور به کشور دیگر بدون پاسپورت و با کارت ملی مقدور است. همچنین، قرارداد احداث خطوط لوله گاز طبیعی ترکیه به نخجوان در اکتبر ۲۰۲۰ میلادی امضا شده است.
از طرفی تامین انرژی امن و پایدار از دغدغه های آنکارا و باکو به عنوان دو بازیگر مرتبط با چین، روسیه، ترکمنستان، گرجستان و ایران محسوب می شود، چرا که خطوط لوله گاز طبیعی که قرار است از ایغدیر ترکیه به خطوط لوله نخجوان متصل شود، ۸۵ کیلومتر طول دارد و روزانه ۱.۵ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و سالیانه ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی به نخجوان منتقل خواهد کرد. بعد از پایان احداث، بوتاش و سوکار مجری طرح انتقال گاز طبیعی از ایغدیر ترکیه به نخجوان هستند.
از طریق این کریدور، نیازهای گاز طبیعی نخجوان به طور کامل و امن تامین خواهد شد. آذربایجان و ترکیه دست به دست همدیگر داده و در 44 روز در جنگ قره باغ به پیروزی دست یافتند و دراین میان ایران با اتخاذ موضعی سازنده تلاش کرد به یک بحران سی ساله پایان دهد که در نتیجه صفحه جدیدی در منطقه قفقاز گشوده شد.
*شما چه ویژگی هایی برای این صفحه جدید متصور می شوید؟
جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان یک کریدور راهبردی مهم برای ترکیه محسوب می شود، زیرا ترکیه از طریق نخجوان به قفقاز و آسیای میانه متصل می شود و از یک سوی دیگر نخجوان و آذربایجان را به اروپا وصل می کند. بدین ترتیب اهمیت تجاری و لجستیک ترکیه در این مناطق افزایش یافته است.
در نظر داشته باشیم با توجه به وجود زیر ساخت های کریدور های انرژی و خطوط راه آهن در ایغدیر و قارص ترکیه و همچنین منطقه تووز که مرکز نفت و گاز جمهوری آذربایجان محسوب می شود، ژئوپلیتیک چین، روسیه ،داغستان، قزاقستان، ترکمنستان ،آذربایجان در یک امتداد منظم تا ترکیه هستند و همین پلن «وطن کریدورها » و «وطن خطوط آهن» را برای هدف هایی«وطن آبی» ترکیه تکمیل می کند.
جمهوری آذربایجان بخشی از درآمد صادرات نفت و گاز را به نخجوان اختصاص داده است. گاز طبیعی نخجوان بنا به قرارداد مبادله گاز طبیعی ایران وآذربایجان تامین می شود. نخجوان بعد از وقوع بحران قره باغ، با مشکلاتی روبرو شد و ترکیه نیاز های برقی نخجوان را تامین کرد. اما اکنون نخجوان حلقه مفقوده کریدورها از ایتالیا تا چین را حل کرده است.
به نظر من جمهوری آذربایجان به عنوان برنده درجه اول، روسیه برنده دوم، ترکیه برنده سوم و ایران برنده چهارم و فرانسه بازنده درجه اول، اسرائیل بازنده درجه دوم، یونان بازنده درجه سوم و ارمنستان بازنده درجه چهارم می باشند، چرا که با راه اندازی این کریدور و حمایت روسیه و چین برای انتقال کریدورها و خطوط آهن از طریق ترکیه، آنکارا ترمینال و هاب انرژی در مدیترانه را از چنگ تل آویو در خواهد آورد.
اضافه میکنم هدف قرارداد آتش بس بین باکو و ایراوان تحت نظارت و کنترل مستقیم روسیه، برقراری صلح در منطقه قفقاز است. بدین سبب، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان و رجب طیب اردوغان از همکاری اقتصادی سه جانبه روسیه، ترکیه، ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان در چارچوب نشست آستانه سخن می گویند.
دستاوردهای روسیه و قفقاز، دستاوردهای راهبردی و اقتصادی است. ارمنستان، قره باغ کوهستانی، جمهوری آذربایجان و شمال ایران در طول تاریخ هزار ساله، از اهمیت راهبردی برخوردار و کریدور بسیار مهمی است. این منطقه، منطقه عبور نفت و گاز طبیعی است. این مسیر روابط ترکیه با دولت های ترک زبان آسیای میانه را نیز تسهیل و تامین خواهد کرد. روسیه با تکیه به قرارداد آتش بس بین ارمنستان و آذربایجان مسیر عبور راهبردی را تحت کنترل خود گرفته است.
قرارداد آتش بس و صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان، امکان نفوذ ناتو و کشورهای غربی به منطقه قفقاز را نیز از بین برده است. روسیه به نیکول پاشینیان وابسته به غرب و طرفدارانش نیز درس خوبی داد. اکنون می توان وضعیت اقتصادی منطقه و مسائلی را که ترکیه می تواند به نفع خود بهره برداری کند، بررسی کرد.
ایران باید در این زمینه با استفاده از پتانسیل های قومی، فرهنگی و تاریخی با تعامل در راستای منافع ملی خود حرکت کند، منطق ژئوپلیتیک جدید ایجاب می کند که ترکیه نقش هاب این مسئله را برعهده دارد. در نگاه ترکیه، ایران رقیب است و نه دشمن. عرصه روابط و سیاست بین الملل عرصه روشنفکری نیست، عرصه ای برای کسب منافع ملی است. ایران و ترکیه نیز تماما به همدیگر نیاز دارند، به شرط اینکه روابط دو کشور همسایه و قدرت منطقه ای با پتانسیل بسیار بالای همکاری را وارد سازه های ذهنی و برداشت های شخصی روشنفکری نکنند.
به همین خاطر دولت الهام علی اف از کشورهایی مانند ایران نیز جهت مشارکت در بازسازی دعوت کرده است. یک میلیون آواره ترک به شهرها و روستاهای خود باز خواهند گشت. در نتیجه فعالیت اقتصادی و عمرانی گسترده آغاز خواهد شد که ایران می تواند در این خصوص مشارکت فعالانه ای داشته باشد.
از طرفی تحولات جدید در قفقاز برای ترکیه و جهان ترک نیز اهمیت زیادی دارد. ایجاد کریدور و راه زمینی بین قره باغ کوهستانی و نخجوان از لحاظ اقتصادی و راهبردی اهمیت زیادی دارد. کریدور جنوب از مناطق مرزی ارمنستان با ایران گشوده خواهد شد. این کریدور بعد از یک قرن، ارتباط مستقیم ترکیه به آذربایجان را برقرار خواهد کرد. ترکیه و آذربایجان بدون نیاز از عبور مشکل آفرین مسیر گرجستان، به طور مستقیم ارتباط زمینی برقرار خواهند کرد.
شرایط جدید قفقاز از نظر گسترش ارتباط زمینی و همکاری اقتصادی و انرژی ترکیه، آذربایجان و جهان ترک اهمیت زیادی پیدا کرده است. بنابراین دستگاه دیپلماسی ایران نیز باید بخاطر نزدیکی به این خطوط و کریدورها منافع و خطوط خود را به آنجا گره بزند، چرا که اساسا فاصله بسیار کم است و شرایط جدیدی برای گسترش همکاری اقتصادی و تجاری و راهبردی را فراهم کرده است.
ایران می تواند با ارائه طرح هایی مانند شورای همکاری کشورهای پیرامون رود ارس اهمیت و ضرورت خود در حوزه محیط زیست و بحران کم آبی و آلودگی حاصل از کریدورها و خطوط منافع خود را هم در حوزه های امنیت و هم در حوزه اقتصاد تامین کند.
ایجاد صلح و همکاری برای کشوری که در ترمینال و هاب انرژی قرار دارد مقتضیاتی را فراهم می کند که منافع و امنیت همه سطوح بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای را در نظر بگیرد.
بنابراین با توجه به گره خوردن منافع و به تعبیر ترکیه «وطن آبی» و به نظر بسیاری از صاحب نظران روابط بین الملل قرن آسیا به علت حضور بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای و ترسیم کریدورها، خطوط آهن و جاده های مواصلاتی که قرار است قفقاز از طریق مدیترانه به اروپا وصل شود و منافع های متقابل شکل میگیرد قفقاز جنوبی به نظر دیگر بی ثبات نخواهد شد .
گردآوری: گروه اولدوز توریسم