ورنی Vərni – Varni))
ورنی، که گاه به آن گلیم سوزنی نیز گفته میشود نوعی سوماک است.
ورنی نوعی گلیم یک رو یا گلیم فرش نما بدون پرز است که به سبک پود پیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچش نخ خامه به دور نخ های تار شکل گرفته و نقش می پذیرد. ورنی نه فرش است و نه گلیم بلکه نوعی زیرانداز یک رو است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت و زیبایی قالی را، ورنی به دلیل عدم استفاده از گره در بافت آن جزو گلیم و به اعتبار طرح و نقشه و شکل ظاهری آن مشابه قالی به نظر می آید.
پیشینه تاریخی بافت ورنی
ورنی بعنوان نوعی زیرانداز، مفرش یا وسیله حمل اسباب و اثاث منزل عمدتا در منطقه کوچ و استقرار عشایر شاهسون مغان در آذربایجان و برخی نواحی پیرامونی و مرتبط با جمعیت و جوامع مستقر در این نواحی تداوم و تکوین یافته است.
پراکندگی جغرافیایی بافت ورنی
ورنی عمدتا در منطقه مغان شامل شهرستانهای اصلاندوز مغان، گئرمی مغان، بیله سوارمغان، پارساآباد موغان و دامنه های ساوالان در شهرستان خیاو (مشگین شهر) و منطقه قرهداغ شامل شهرستانهای اهر، کلیبر، خمارلو و هوراند توسط عشایر و برخی روستائیان منطقه بافته می شود. خاستگاه اصلی این صنعت منطقه عشایری آذربایجان بوده که از آنجا به دیگر مناطق گسترش یافته است. گلیم یک رو یا ورنی را در بخش مرکزی به ویژه شاماخی جمهوری آذربایجان و شمال شرق ترکیه به نام سوماک یا سومه می گویند.
اجزا تشکیل دهنده ورنی
از قسمت کناره به سمت داخل سه بخش اصلی شامل حاشیه، متن ( زمینه اصلی) و ترنج قابل تشخیص است.
1-حاشیه: از اجزاء اصلی نقشه ورنی بوده است و همانند چهارچوب یا قابی دور متن اصلی را احاطه کرده است، حاشیه خود از چهار قسمت به نامهای لور (Lavar) - زنجیره- حاشیه کوچک - حاشیه بزرگ تشکیل شده است. لور بیرونی ترین قسمت حاشیه بوده و بعد از آن زنجیره و سپس حاشیه کوچک در دو طرف حاشیه بزرگ قرار دارد معمولا چهار قسمت مورد اشاره حاشیه حدود 20 درصد عرض ورنی را به خود اختصاص می دهد.
2-متن یا زمینه اصلی: به فضای داخلی محصور بین قسمتهای مختلف حاشیه ورنی متن یا زمینه ورنی گفته می شود. متن بیشترین حجم و فضای ورنی را به خود اختصاص می دهد و متناسب با نگاره ها و نقوش پیاده شده در آن نقش یا طرحهای مختلف به خود می گیرد.
3-ترنج: طرح یا بخش میانی ورنی را تشکیل می دهد و معمولا با اشکال هندسی مختلف مانند دایره، لوزی، بیضی و انواع دیگر ضلعی نقش زده می شود. یک ورنی متناسب با بعد و اندازه و یا نوع طرح یا نقشه ممکن است دارای یک یا چند ترنج باشد در اصطلاح محلی به ترنج وسط ورنی، گول ( (Gul گفته می شودکه معادل واژه حوض است.
ساختمان ورنی
تارو پود عمده ترین مدار اولیه ورنی بافی هستند که ساختمان ورنی ها را تشکیل می دهند. تار نخی است از جنس پنبه، پشم یا ابریشم تابیده شده سفید رنگ و در قطرهای با ضخامت های متفاوت جهت انواع دستبافته ها ریسیده می شود تار به عنوان زمینه اصلی کار ورنی بافی نقش اساسی دارد.
پود اصلی
پود اصلی پنبه تابیده شده که از قطرهای متفاوت شکل یافته و پس از هر لایه بافت از لایه تارهای زیر و رو گذرانده می شود. پود اصلی به منظور صاف کردن لبه بافت و استحکام بخشیدن به بافته و فشرده کردن پودها به کار می رود. پود اصلی همواره رنگ ثابتی داشته و تنها در یک رنگ خاکستری تیره تولید می شود.
پود اضافی یا زمینه
پود اضافی، خامه رنگ شده و تابیده شده ابریشمی یا پشمی است که در اصل نقش پردازی و بافت اصلی توسط آن انجام می شود پود اضافی نیز در قطرهای مختلف، تولید می شود.
روند کار ورنی بافی
باقت و تولید ورنی پس از مراحل اولیه تهیه و آماده سازی مواد اولیه پشم چینی، حلاجی، ریسندگی، رنگرزی و تولید انواع نخ (پشمی، پنبه ای و ابریشمی) ساخت و تولید ابزارهای اصلی مانند دفتین، کجو، سیخک، دار، تنظیم دار و چله کشی عمل بافت اصلی ترین مراحل تولید ورنی را شامل می شود .
نقوش در ورنی
از مهمترین ویژگیهای ورنی نقوش به کار رفته در آن است نقوشی که از نظر ترکیب و هماهنگی، چشم نواز بوده و از نظر هنری انتزاعی و تجریدی می باشد فرمهای هندسی مجرد، با تنوع کثرت خود، حرکت و پویایی، جنب و جوش را القاء می کند نقوشی که متقارن و نامتقارن و در برگرفته از ادراکات ذهنی و واقعیت های متنوع از محیط پیرامون و نشانگر سمبل و نمادها، تصورات و تخیلات نیرومند بافندگان آن می باشد نقوش موجود در ورنی ها منحصرا هندسی بوده و به چند دسته تقسیم می شوند.
* اشکال هندسی * نقوش حیوانی * نقوش مظاهر توتمی
* نقوش گیاهی * نقوش کیهانی * نقوش حاشیه ای
نقشهای ورنی
1- نقشه ورنی کله قوچ 2- نقشه قیناخ (گل صحرایی) 3- قیناخ (به صورت گردان یا قلاب)
4- نقشه حلقه قیناج 5- نقشه قوشا گول 6- نقشه تک گول
7- نقشه جلدنجان 8- نقشه ارشق 9- نقشه قلمی
10- نقشه نیم قلمی 11- نقشه خشتی 12- نقشه قیناخ (نصف قلاب یا گردان)
رنگ در ورنی
رنگهای مورد استفاده و معمول در ورنیها لاکی، کرمی، سرمه ای، سفید، پوست پیازی و آبی روشن می باشد.
انواع ورنی: ورنی ها براساس مواد اولیه مورد استفاده در آنها به انواع ذیل تقسیم می شوند:
ورنی های پشمی
در این نوع ورنی، تارها از پنبه یا نخ و پود و پود اضافی (زمینه) از نخ خامه رنگ شده حاصل از پشم گوسفندی می باشد.
ورنی پشمی ابریشمی
دراین نوع ورنی، تار از نخ یا پشم، پود از نخ و پود اضافی یا زمینه از ابریشم می باشد.
ورنی کف ابریشم
دراین نوع ورنی تار نخ یا پشم بوده و پود هم نخ می باشد ولی پود اضافی یا زمینه هم ابریشم است هم پشم و بیشترین رنگ ابریشم در این نوع ورنی رنگ سفید می باشد.
ورنی ابریشمی
که مواد اولیه استفاده دراین نوع ورنی، تار و پود اصلی، (زمینه) از ابریشم پود از نخ می باشد.
اندازه ورنی
* ورنی قالی 300×400 * ورنی 200×300
* ورنی کناره بزرگ 300×70 و 200×70 * ورنی کناره 250×80
* ورنی قالیچه یا مسند (دو ذرع) 200×1300 * ورنی جفت ذرع و نیم 150×100
* ورنی پشمی70×100 و 60×90 * ورنی زیر تلفنی 50×50
گروه اولدوز مغان در راستای آشنایی با نحوه بافندگی صنایع دستی مانند ورنی، گلیم و … و همچنین قبول سفارشات با اجرای تورهای صنایع دستی و عشایری شاهسون همراه شما عزیزان می باشد.
گردآوری و تهیه: حمید جاهدی کورعباسلو
گروه آموزش و صنایع دستی اولدوز توریسم
نوشتن دیدگاه